TA SIO-SIO
Angku Raffles, atau Thomas Stanford Raffles mungkin surang ahli ilmu bumi nan nyalang bana matono. Nampak dino nan maa nagari nan punyo ‘prospect’ nan maa nan kurang. Sabagai surang pejabat teras di sarikat dagang Inggirih nan mangalola tanah-tanah jajahan di ‘timur jauah’ (manuruik pandangan dari subarang sinan). Mako adolah angku Raffles ko nan manuka ‘guliang’ kan tanah jajahan Bangkaulu (bakeh ‘punyo’ Inggirih) jo pulau ‘masiak’ sarang panyamun nan banamo Tumasek (bakeh ‘punyo’ Bulando). Dek Bulando tantu badaso sangaik, batambah laweh pijakanno di tanah Andaleh sasudah mandapek Bangkaulu tu. Aa banalah arati pulau kaciak Tumasek tu katiko itu.
Bahaso kincia-kincia si Raffles labiah bajalan nampak diawak kabuktino sajo. Pulau ketektu dirubahno jadi palabuhan transit, tampek urang nan lalu lalang dari Eropah, dari India nan ka pai kadunia Timur, ka Cino, ka Japang atau bahkan nan ka taruih ka Amerika pantai baraik bagai, singgah maisi aia, manambah baka. Mako baransua-ransua ramilah bandar Singapura tu, bakataruihan sampai kini. Pulau kaciak, nan talatak diateh batu granit nan indak sabarapo suburtu, nan kini dihuni dek sakitar tigo juta manusia tu, nan untuak kaaia minum tigo juta umaik no tu musti mambali ka Johor di Samananjuang, sampai kini taruih dijago supayo tatap bakilek-kilek. Sampai kini nangko. Padohal kapa-kapa gadang manuruik ukuran maso kini alah indak saleso amek lalu di selat Malaka nan alah taraso sampik. Alah babarapo kali kapa tangki urang Japang paangkuik minyak dari tanah Arab tasangkuik di parairan dakek Pulau Tumasek tu, sainggo kini alah banyak nan mamuta lalu ka baruah, kasalatan pulau Jawa untuak bakelok di selat Lombok, sabab jauah labiah aman.
Singgah ka Singapura kini, salain mancaliak nagari ketek nan bakilek dek baminyak-minyaki jo minyak aia tu, indak ado bagai nan kadiparambiak lai doh. Ka manga awak di sinan. Nan kadibali sagalo maha jo ukuran pitih awak. Hotel nan samo nan panah ambo manompang lalok di taun 80an, nan seono katiko itu 60 dollar Singapura samalam, nan aratino katiko itu samo jo 28 dolar Amrik ( 1 : 2.10), nan aratino katiko itu samo jo 18000 rupiah (1 = 2.10 = 625) atau ciek dolar Singapura samo jo 300 rupiah, kini seono 160 pitih singapura, nan samo jo 800,000 pitih awak (Masya Allah). Untuak awak jo pitih rupiah sajokah nagaritu maha? Indak, jo pitih nan maa sajo, nagaritu kini alah taetong maha. Tapi urang abih datang juo. Ikolah pangaruah publisiti, pangaruah iklan, pangaruah bujuak rayu rang panggaleh. Ditambah karajo kareh pamarintah Singapura manyadioan kaamanan, katanangan, kataraturan.
Biapun maha untuak ukuran rato-rato, namun dek kagengsi-gengsian, dek pitih balabiah-labiah nan walaupun antah dima datangno, tiok taun konon ado 1,6 juta rakyaik Indonesia nan pai maambua-ambuaan pitihno kian.
Cubo awak tengok nagari awak Ranah Minang. Awak muloi jo macam-macam ‘kok’ .
Kok, dibuek tampek kapa balabuah jo sagalo fasilitas nan paralu di Taluak Bayua sainggo urang palauik kanti-kanti angku Patiah, nan balaia dari Barat nak pai ka Timur katuju singgah di Taluak Bayua.
Kok, dibuek tampek kapa tabang balabuah nan bakelas Internasional di Katapiang, sainggo paliang indak kapatabang nan kapai ka Australi dari arah Eropah, labiah dakek kok no singgah di Katapiang dari pado di Changi.
Kok, diansua sajak kini, sarupo urang Cino maansua sajak 30 – 40 taun nan lapeh di Singapura (nan labiah intensif bana), managakan tampek mambali balah untuak ukuran Internasional di Padang.
Kok, diansua sajak kini mampagadang jalan-jalan rayo sabalik nagari Sumatera Baraik atau Minagkabautu sainggo mampamudah akses kasagalo suduik disinan.
Kok, diansua sajak kini mambadaki tampek-tampek atau panorama nan sabanano alah tamusaua kasabalik dunia.
Kok diansua mampromosian pariwisata nagari Minangkabauko sacaro sunguah-sunguah. (Caliak pulo usaho Malaysia nan mampagalehan pariwisatano jo nagari ‘the true Asia’)
Kok, diansua sajak kini manyiapkan mental masyarakaik Minangkabau untuak bangkik supayo amuah bakarajo kareh indak pamaleh, amuah luruih indak pangicuah, amuah ramah indak panyandek, amuah baraja supayo santiang, amuah batanyo nak buliah tau, amuah manconto ka nan elok, amuah maningkekan iman jo taqwa supayo walaupun awak didatangi banyak urang (nanti) awak tatap urang nan mampu mamaliaro iman.
Kok, diajak anak nagari mamanfaaikan lahan nan ado di sabalik rumah satiok urang Minang nan ado di Ranah Minang, mananami jo tanaman nan ka mampunyoi nilai tambah.
Cukuik samantaro jo ‘kok-kok’ diatehtu. Ranah Minangko jaleh banyak labiah santiangno pado pulau Tumasek, tapilah ta sio-sio sajo, indak kunjuang ba’tangani’ . Kan indak kaparalu angku Raffles baru bana bagai awak untuak maansua karajo, managakan bangkalai di parumahan nan sabana data jo elokko, nan santiangno bukan dek baminyak-minyaki. Kan indak ka paralu pulo diundang urang Cino babaju sitin untuak mancaliak ‘paluang’ nan alah adoko.
Cuma kasialah ka diadokan ‘kok’ awak ko go ah. Lai kamungkin kok kadiadokan ka angku Basa nan di rumah bagonjoang di Padang tu.
Wednesday, May 20, 2009
RANG PANGGALEH
RANG PANGGALEH
(1)
Urang awak lah talongsong tamusaua jadi rang panggaleh. A sajo nan indak kadigaleh, sajak muloi barang mudo (sayua-mayua), bahan makanan, barang kalontoang, barang pacah-balah, kain-baju, taranak, pakakeh basi, ameh jo perak. Aa sajo. Baliau-baliau nan alah manspesialisasikan dirino di satu macam barang galeh biasono mandapek julukan ‘toke’. Mako mandanga awak ado nan alah jadi toke bareh, toke ameh, toke taranak. Tampek manggaleh bisa di toko, di kadai, di suduang-suduang, di loih bagaluang, di kaki limo. Manggalehko bisa manatap diciek pasa, bisa balega dari pakan ka pakan, bisa manggaleh babelok, samusin di nagari anu, samusin nan lain di nagari nan lain pulo.
Kini alah batambah juo macam galeh urang awak. Alah ado nan manggaleh oto, rumah, rial-estet, apartemen, minyak bumi, kayu balok. Bak kecek kanti nan biaso samo duduak juo di palantako, aa sajo nan ka amuah dibali urang, awak jua. Di Batawiko kaki limo lah ampia identik jo urang awak. Nan basorak-sorak ‘sayang anak, sayang anak, lima ribu saja, lima ribu saja’ jo takanan suaro nan indak kasalah lai. Baitu santiangno posisi rang awak, sampai-sampai kanti-kanti nan barasa dari Mandahiliang nan nak mancubo pulo paruntuangan di kaki limo acok maraso paralu kurusuih bahaso Minang agak saketek sampai bisa manyorakkan ‘sayang anak – sayang anak’ cako jo logaik Minang.
Di dakek ambo ‘basawah’ ado gang senggol, jalan ketek antaro bangunan tinggi, manuju ka ‘pasa lambuang’, tampek kami biaso makan siang. Panjang gangko labiah kurang saratuih meter, leba labiah saketek pado sameter. Tampaik nan sangaik strategisko, nan dilalui baratuih urang tiok tangah hari, tantu sajo lah barubah jadi pasa kaget bak kecek urang di Batawiko. Nan manggaleh di sapanjang jalanko sabagian gadang urang awak. Macam-macam pulolah nan digaleh urang di siko. Kauih kaki, pakaian jadi, kaset, VCD, alaik-alaik tukang, jam tangan, jam beker, radio-radio mini, pamenan anak-anak, sambuah macamno.
Ado surang anak mudo, sabanano cukuik gagah walau agak kuruih, tinggi, putiah, biasono batopi lakan, Cuma sajo basubang sabalah. Galeh urang mudo ko iyo sabana santiang, VCD juo tapi jo koleksi nan agak khusus, nan porno. Caro manjojoan barangko pun agak khas, dicaliakan sakileh, sambia awakno ‘cengengesan’. Panah ambo ariak, “Apo nan ang jua ko!”, dibantaino sajo tasengeang-sengeang. Nan pajako kurang jaleh diambo antah urang awak juo antah indak. Tapi kok urang awak bana sakalipun a nan kadisabuik. Ano urang panggaleh nan samo baparinsip, ‘a sajo nan kaamuah dibali urang awak jua’. Dan urang nan mambali tatap sajo pulo ado.
(2)
Parinsip manggaleh apo sajo nan ka amuah dibali urang tantu indaklah sapanuahno batua kalau ditiliak dari kanyataan nan bahaso urang Minang adolah urang Islam. Tantu paralu ado bateh hala jo haram. Kalau urang bisa manggaleh apo sajo, sabagai urang Minang tantu musti ado bateh (handakno). Manggaleh barang nan indak hala antah itu makanan jo minuman, atau barang-barang hiburan, atau barang nan awak tau barang asia maliang, barang curian dan sabangsono adolah barang galeh nan indak patuik manuruik agamo.
Baitu pulo manggaleh jo caro kicuah-mangicuah, tipu-manipu, bukanlah pulo caro manggaleh nan Islami. Nabi Muhammad SAW malarang kapado rang panggaleh tukang pinteh, urang nan manantian barang galeh sabalun tibo di pasa, sabab urang nan kamanjua barang nan ka digalehanko alun tau lai pasaran. Baitu juo nabi SAW malarang urang manutuik-nutuiki cacek barang nan ka digaleh.
Manggaleh tamasuak karajo amanah nan musti dikarajoan jo caro nan luruih, nan indak kamarugian urang samato-mato supayo awak dapek untuang gadang. Baiak nan manjua ataupun nan mambali harus samo-samo pueh. Sunah dalam bajua bali iko samo mambaco akaik (akad) jua bali. ‘Ambo bali yo’ kecek nan mambali. ‘Ambo jua’ kecek rang panggaleh. Maikrarkan akaik sarupo iko alah sangaik bana ilang kini. Katiko ambo sabuik sarupo itu wakatu mambali di pasa ateh Kiktinggi, lai dijawabno juo dek amai-amaitu tapi sambia tagalakno, sabab alah langka nan baitu kini.
Arati amanah tantu tamasuak usao manjago mutu barang nan digaleh, atau manjago arago supayo indak manimbuakan panyasalan dipihak si pambali nan maraso takicuah. Sakali wakatu ambo anak baranak baranti makan di Sicincin, di tampek ikan baka. Lamak makan kami dek karano masakanno (ikan kaluih babaka) iyo santiang. Dek karano lamak itu, duo ari kamudian, sabalun kami baliak ka rantau, singgah pulo kami sakali lai di sinan. Ampia sarupo itu juo nan kami makan, hanyo porsino nan ketek saketek pado nan kapatang. Katiko kamambaia agak heran ambo saketek sabab aragono untuak porsi nan bakurangko, malah naiak pado kapatang. Antah nan kapatangtu arago promosi, nan kini arago asli indak jaleh di ambo.
(3)
Nan sabana rang panggaleh biasono adolah urang nan pakarajo kareh, takun, panyaba, baretong jo pitih, pandai babaso basi untuak mampromosian barang galehno. Saraik lain nan indak kurang pulo paraluno adolah luruih, amanah. Sabab kadang-kadang rang panggalehko maambiak sajo dulu barang kagaleh di induak samang untuak kadijuakan, kudian baru dibayia katiko barang lah tajua. Kok indak luruih awak, nan katibo tantu indak amuah urang bapiutang lai.
Takun jo panyaba, yakin bahaso kaado urang nan kamambali. Sakali wakatu, ari alah barambang patang, ambo manampak urang manggaleh ayam nan alah badabiah sarato babului di pasa. Pabilo juolah urang kamambali ayam alah badabiahko sadangkan ari alah patang kecek ambo dalam ati. Tapi nan urang panggalehtu indak bagai gamang doh, tantu awakno alah tau bilo urang nan kamambali katibo. Lamo ambo paratian, kirono iyo, dibali urang juo ciek-ciek galehno tu sampai abih.
Pakarajo kareh, baretong jo pitih, atau kecekan agak imaik walau mungkin indak musti sampai sampilik tantu iyo paralu. Kalau indak dima galeh kabalabo. Patuik dijujuang galeh cako iyo dijujuang, patuik diangkek iyo diangkek, indak bisa main upah sajo kian kamari. Amuah-amuah biko bak cimeeh rang sumando ambo, ‘galeh awak kurisiak, maangkek baupahan pulo, pabilo kabalabo.’
Pandai mampromosian barang galeh. Caro urang kini maiklankan. Pangaruah iklan ko iyo sabana santiang, kok indak kaamuah urang baabih pitih untuak itu. Dianak-anak labiah capek takana KFC atau McD dari ayam pop Simpang Raya. Katiko ambo tanyoan kaanak ambo nama nan lamak ragu mareka, nan ciek mangecekan lama ayam pop, nan lain mangecekan lamak KFC. Katiko ambo kecekan ado nan jaleh balain yoitu bahaso ayam pop ko didabiah cako pagi, samantaro ayam KFC mungkin pakan nan lapeh, mungkin bulan nan lapeh agak taparangah mareka. Walaupun iko tantu musti agak paralu ditanyoan bana ka nyiak Jangkuang. Lai di lapau juo nyiak?
(4)
Jadi rang panggaleh paralu pulo sifaik sportif. Baa kaindak, di pasa-pasa barang galeh nan sarupo biasono takumpua di ciek-ciek tampek, nan manggaleh dagiang samo manggaleh dagiang, urang manggaleh ikan samo-samo urang manggaleh ikan, urang manggaleh kain samo-samo manggaleh kain, toko ameh baririk-ririk samo-samo toko ameh sarupo di jalan Kumidi di Bukiktinggi tu. Satiok
rang panggaleh punyo kiek masiang-masiang untuak mandapekan langganan nan kamambali. Jarang awak mandanga ado cakak antaro sasamo rang panggaleh nan badagang barang nan samo ditampek nan basabalah-sabalahantu. Acok kali malahan marekako tampak kompak. Indak ado cido mancido. Tantulah katabedo kok dalam sistim manggaleh buliah mangecekan, ‘jan babalanjo pulo disinan, disiko sajolah, nan di sinantu barangno buruak.’ Rasaki masiang-masiang dan insya Allah asa lai samo saba, samo pandai marayu pambali, masiang-masiang tatap pulo kasamo bajua bali.
Pakaro manggaleh sacaro labiah gadang, agakno paralu urang awak manconto ka Singapura. Kiek nan nampak diambo, nan partamu bana adolah caro malayani urang nan kamambali. Iko sabanano urang awak alah samo santiangno. Nan kaduo manjago mutu barang nan kadijua. Iko mungkin nan paralu agak dipeloki. Sajak saisuak jadi cimeeh di urang, ‘tabali jaitan Ampek Angkek, sabanta baru dipakai alah cabiak.’ (Jaan bangih pulo urang Ampek Angkek, itu carito dulu, kini alah banyak kamajuan. Dan ambopun urang Ampek Angkek.) Jadi aratino bana agak taliti awak andakno saketek dalam hal iko. Ado carito nan agak sadiah juo awak. Satiok kali etek Zul bakirim kalau kami pulang ka kampuang mintak tolong dibalian karupuak balado salalu pakai catatan, ‘tolong balian nan di Pondok di Padang, kalau indak itu jaan lai.’ Sabab walaupun kapelono kapelo Gaduik juo, ladono lado Padang Lua juo, nan di Pondoktu agak dipaliarono di tacitu mutuno. Nan katigo arago jua agak babanderol andakno saketek. Kalaupun kabalain, jaan sampai bedono jauah amek. Sakik ati awak katiko tau barang nan awak bali 500, kirono dibali kawan 300. Nan kaampek kabarasihan. Pasa iyo paralu juo barasiah. Sanang ati urang lalu lalang di pasa nan barasiah. Kalau pasano kumuah tantu mainda urang.
Kok pandailah urang awak di nagari awak mameloki saketek-saketek kaarah sarupo itu, gadang juo harapan awak nan bahaso ka rami juo Ranah Minang, paliang indak kajadi tampek urang mambali-balah. Katiko nagari-nagari alah iyo bana ba OTDA, samantaro SDA di nagari awak nan iyo agak kurang dibandiangan jo daerah sabalah, indaklah paralu awak cameh bana. Bialah nak barami-rami urang datang ka Bukiktinggi, atau ka Padang, atau kama sajo di Ranah Minang, di tampek urang pueh sasudah mambali, sambia mareka tacangang-cangang pulo mancaliak nagari nan indah banatu
Sakitu sajolah dulu.
******
(1)
Urang awak lah talongsong tamusaua jadi rang panggaleh. A sajo nan indak kadigaleh, sajak muloi barang mudo (sayua-mayua), bahan makanan, barang kalontoang, barang pacah-balah, kain-baju, taranak, pakakeh basi, ameh jo perak. Aa sajo. Baliau-baliau nan alah manspesialisasikan dirino di satu macam barang galeh biasono mandapek julukan ‘toke’. Mako mandanga awak ado nan alah jadi toke bareh, toke ameh, toke taranak. Tampek manggaleh bisa di toko, di kadai, di suduang-suduang, di loih bagaluang, di kaki limo. Manggalehko bisa manatap diciek pasa, bisa balega dari pakan ka pakan, bisa manggaleh babelok, samusin di nagari anu, samusin nan lain di nagari nan lain pulo.
Kini alah batambah juo macam galeh urang awak. Alah ado nan manggaleh oto, rumah, rial-estet, apartemen, minyak bumi, kayu balok. Bak kecek kanti nan biaso samo duduak juo di palantako, aa sajo nan ka amuah dibali urang, awak jua. Di Batawiko kaki limo lah ampia identik jo urang awak. Nan basorak-sorak ‘sayang anak, sayang anak, lima ribu saja, lima ribu saja’ jo takanan suaro nan indak kasalah lai. Baitu santiangno posisi rang awak, sampai-sampai kanti-kanti nan barasa dari Mandahiliang nan nak mancubo pulo paruntuangan di kaki limo acok maraso paralu kurusuih bahaso Minang agak saketek sampai bisa manyorakkan ‘sayang anak – sayang anak’ cako jo logaik Minang.
Di dakek ambo ‘basawah’ ado gang senggol, jalan ketek antaro bangunan tinggi, manuju ka ‘pasa lambuang’, tampek kami biaso makan siang. Panjang gangko labiah kurang saratuih meter, leba labiah saketek pado sameter. Tampaik nan sangaik strategisko, nan dilalui baratuih urang tiok tangah hari, tantu sajo lah barubah jadi pasa kaget bak kecek urang di Batawiko. Nan manggaleh di sapanjang jalanko sabagian gadang urang awak. Macam-macam pulolah nan digaleh urang di siko. Kauih kaki, pakaian jadi, kaset, VCD, alaik-alaik tukang, jam tangan, jam beker, radio-radio mini, pamenan anak-anak, sambuah macamno.
Ado surang anak mudo, sabanano cukuik gagah walau agak kuruih, tinggi, putiah, biasono batopi lakan, Cuma sajo basubang sabalah. Galeh urang mudo ko iyo sabana santiang, VCD juo tapi jo koleksi nan agak khusus, nan porno. Caro manjojoan barangko pun agak khas, dicaliakan sakileh, sambia awakno ‘cengengesan’. Panah ambo ariak, “Apo nan ang jua ko!”, dibantaino sajo tasengeang-sengeang. Nan pajako kurang jaleh diambo antah urang awak juo antah indak. Tapi kok urang awak bana sakalipun a nan kadisabuik. Ano urang panggaleh nan samo baparinsip, ‘a sajo nan kaamuah dibali urang awak jua’. Dan urang nan mambali tatap sajo pulo ado.
(2)
Parinsip manggaleh apo sajo nan ka amuah dibali urang tantu indaklah sapanuahno batua kalau ditiliak dari kanyataan nan bahaso urang Minang adolah urang Islam. Tantu paralu ado bateh hala jo haram. Kalau urang bisa manggaleh apo sajo, sabagai urang Minang tantu musti ado bateh (handakno). Manggaleh barang nan indak hala antah itu makanan jo minuman, atau barang-barang hiburan, atau barang nan awak tau barang asia maliang, barang curian dan sabangsono adolah barang galeh nan indak patuik manuruik agamo.
Baitu pulo manggaleh jo caro kicuah-mangicuah, tipu-manipu, bukanlah pulo caro manggaleh nan Islami. Nabi Muhammad SAW malarang kapado rang panggaleh tukang pinteh, urang nan manantian barang galeh sabalun tibo di pasa, sabab urang nan kamanjua barang nan ka digalehanko alun tau lai pasaran. Baitu juo nabi SAW malarang urang manutuik-nutuiki cacek barang nan ka digaleh.
Manggaleh tamasuak karajo amanah nan musti dikarajoan jo caro nan luruih, nan indak kamarugian urang samato-mato supayo awak dapek untuang gadang. Baiak nan manjua ataupun nan mambali harus samo-samo pueh. Sunah dalam bajua bali iko samo mambaco akaik (akad) jua bali. ‘Ambo bali yo’ kecek nan mambali. ‘Ambo jua’ kecek rang panggaleh. Maikrarkan akaik sarupo iko alah sangaik bana ilang kini. Katiko ambo sabuik sarupo itu wakatu mambali di pasa ateh Kiktinggi, lai dijawabno juo dek amai-amaitu tapi sambia tagalakno, sabab alah langka nan baitu kini.
Arati amanah tantu tamasuak usao manjago mutu barang nan digaleh, atau manjago arago supayo indak manimbuakan panyasalan dipihak si pambali nan maraso takicuah. Sakali wakatu ambo anak baranak baranti makan di Sicincin, di tampek ikan baka. Lamak makan kami dek karano masakanno (ikan kaluih babaka) iyo santiang. Dek karano lamak itu, duo ari kamudian, sabalun kami baliak ka rantau, singgah pulo kami sakali lai di sinan. Ampia sarupo itu juo nan kami makan, hanyo porsino nan ketek saketek pado nan kapatang. Katiko kamambaia agak heran ambo saketek sabab aragono untuak porsi nan bakurangko, malah naiak pado kapatang. Antah nan kapatangtu arago promosi, nan kini arago asli indak jaleh di ambo.
(3)
Nan sabana rang panggaleh biasono adolah urang nan pakarajo kareh, takun, panyaba, baretong jo pitih, pandai babaso basi untuak mampromosian barang galehno. Saraik lain nan indak kurang pulo paraluno adolah luruih, amanah. Sabab kadang-kadang rang panggalehko maambiak sajo dulu barang kagaleh di induak samang untuak kadijuakan, kudian baru dibayia katiko barang lah tajua. Kok indak luruih awak, nan katibo tantu indak amuah urang bapiutang lai.
Takun jo panyaba, yakin bahaso kaado urang nan kamambali. Sakali wakatu, ari alah barambang patang, ambo manampak urang manggaleh ayam nan alah badabiah sarato babului di pasa. Pabilo juolah urang kamambali ayam alah badabiahko sadangkan ari alah patang kecek ambo dalam ati. Tapi nan urang panggalehtu indak bagai gamang doh, tantu awakno alah tau bilo urang nan kamambali katibo. Lamo ambo paratian, kirono iyo, dibali urang juo ciek-ciek galehno tu sampai abih.
Pakarajo kareh, baretong jo pitih, atau kecekan agak imaik walau mungkin indak musti sampai sampilik tantu iyo paralu. Kalau indak dima galeh kabalabo. Patuik dijujuang galeh cako iyo dijujuang, patuik diangkek iyo diangkek, indak bisa main upah sajo kian kamari. Amuah-amuah biko bak cimeeh rang sumando ambo, ‘galeh awak kurisiak, maangkek baupahan pulo, pabilo kabalabo.’
Pandai mampromosian barang galeh. Caro urang kini maiklankan. Pangaruah iklan ko iyo sabana santiang, kok indak kaamuah urang baabih pitih untuak itu. Dianak-anak labiah capek takana KFC atau McD dari ayam pop Simpang Raya. Katiko ambo tanyoan kaanak ambo nama nan lamak ragu mareka, nan ciek mangecekan lama ayam pop, nan lain mangecekan lamak KFC. Katiko ambo kecekan ado nan jaleh balain yoitu bahaso ayam pop ko didabiah cako pagi, samantaro ayam KFC mungkin pakan nan lapeh, mungkin bulan nan lapeh agak taparangah mareka. Walaupun iko tantu musti agak paralu ditanyoan bana ka nyiak Jangkuang. Lai di lapau juo nyiak?
(4)
Jadi rang panggaleh paralu pulo sifaik sportif. Baa kaindak, di pasa-pasa barang galeh nan sarupo biasono takumpua di ciek-ciek tampek, nan manggaleh dagiang samo manggaleh dagiang, urang manggaleh ikan samo-samo urang manggaleh ikan, urang manggaleh kain samo-samo manggaleh kain, toko ameh baririk-ririk samo-samo toko ameh sarupo di jalan Kumidi di Bukiktinggi tu. Satiok
rang panggaleh punyo kiek masiang-masiang untuak mandapekan langganan nan kamambali. Jarang awak mandanga ado cakak antaro sasamo rang panggaleh nan badagang barang nan samo ditampek nan basabalah-sabalahantu. Acok kali malahan marekako tampak kompak. Indak ado cido mancido. Tantulah katabedo kok dalam sistim manggaleh buliah mangecekan, ‘jan babalanjo pulo disinan, disiko sajolah, nan di sinantu barangno buruak.’ Rasaki masiang-masiang dan insya Allah asa lai samo saba, samo pandai marayu pambali, masiang-masiang tatap pulo kasamo bajua bali.
Pakaro manggaleh sacaro labiah gadang, agakno paralu urang awak manconto ka Singapura. Kiek nan nampak diambo, nan partamu bana adolah caro malayani urang nan kamambali. Iko sabanano urang awak alah samo santiangno. Nan kaduo manjago mutu barang nan kadijua. Iko mungkin nan paralu agak dipeloki. Sajak saisuak jadi cimeeh di urang, ‘tabali jaitan Ampek Angkek, sabanta baru dipakai alah cabiak.’ (Jaan bangih pulo urang Ampek Angkek, itu carito dulu, kini alah banyak kamajuan. Dan ambopun urang Ampek Angkek.) Jadi aratino bana agak taliti awak andakno saketek dalam hal iko. Ado carito nan agak sadiah juo awak. Satiok kali etek Zul bakirim kalau kami pulang ka kampuang mintak tolong dibalian karupuak balado salalu pakai catatan, ‘tolong balian nan di Pondok di Padang, kalau indak itu jaan lai.’ Sabab walaupun kapelono kapelo Gaduik juo, ladono lado Padang Lua juo, nan di Pondoktu agak dipaliarono di tacitu mutuno. Nan katigo arago jua agak babanderol andakno saketek. Kalaupun kabalain, jaan sampai bedono jauah amek. Sakik ati awak katiko tau barang nan awak bali 500, kirono dibali kawan 300. Nan kaampek kabarasihan. Pasa iyo paralu juo barasiah. Sanang ati urang lalu lalang di pasa nan barasiah. Kalau pasano kumuah tantu mainda urang.
Kok pandailah urang awak di nagari awak mameloki saketek-saketek kaarah sarupo itu, gadang juo harapan awak nan bahaso ka rami juo Ranah Minang, paliang indak kajadi tampek urang mambali-balah. Katiko nagari-nagari alah iyo bana ba OTDA, samantaro SDA di nagari awak nan iyo agak kurang dibandiangan jo daerah sabalah, indaklah paralu awak cameh bana. Bialah nak barami-rami urang datang ka Bukiktinggi, atau ka Padang, atau kama sajo di Ranah Minang, di tampek urang pueh sasudah mambali, sambia mareka tacangang-cangang pulo mancaliak nagari nan indah banatu
Sakitu sajolah dulu.
******
Tuesday, May 19, 2009
ARAGO RUPIAH
ARAGO RUPIAH
(1)
Katiko ambo ketek baumua tujuah taun, duduak di kalas satu SR (Sekolah Rakyat) di tahun 1958, kadang-kadang ado juo kami dapek ‘uang jajan’, pitih balanjo namono di kami. Ambo kecekan kadang-kadang, sabab di kami katiko itu indak musti bana dapek pitih balanjo tu tiok ari doh. Balanjo ko kadang-kadang ciek tali, kadang-kadang sasuku. (ciek tali = 25 sen, sasuku = 50 sen). Uang tali, uang ketip (sapuluah sen) jo uang kelip (limo sen) sampai uang sen bana tabuek dari aluminium, samantaro uang suku, bagambar Pangeran Diponegoro, tabuek dari tambago, ukuran gadangno agak ketek dari uang tali. Ciek talitu kalau dibaliaan ka karupuak Batuampa, karupuak putiah taba dari kapelo, sagadang tutuik kaleng (10 senti diameterlah kiro-kiro), dapek ampek buah. Nan agak pancimeeh mangecekan karupuak ‘pacahan kaco’, sabab mangunyahno sabana heboh, badarak-darak tapi dek kami lamak bana taraso. Pitih ciek talitu amuah juo dibalikan ka gulo-gulo tareh, gulo-gulo saka sagadang pituluik, bamasuakan katapuang kapelo pulo agakno, bisa pulo dapek ampek buah. Balanjo kami nan lain bisa juo bubua samba, bakuah sayua atau kuah cubadak, ikopun dapek juo dikandakan ciek tali.
Duo atau tigo taun kudian arago karupuak cako alah barubah jauah. Parubahantu tajadi baransua-ansua. Sabagai anak-anak ketek katiko itu kami indak panah maraso hirau bagai jo arago pitih nan sarupo itu. Ado kawan di adiak ambo nan biaso mangecekan (katiko di jaman no pulo) kalau mintak pitih balanjo ka urang gaekno, nan bahaso limo rupiah baru sadang elok sabab, ‘karupuak ciek, pisang ciek itu saringgik tuh.’ Di kami badunsanak-dunsanak sampai kini kadang-kadang jadi garah, ‘katiko ang kalas duo bara karupuak ciek?’, sabab aragono bisa-bisa 4 ciek tali (di jaman ambo), duo saringgik dijaman adiak ambo duo-tigo tahun kudian, bisa duo saratuih sasudah itu pulo.
Katiko ambo kalas ampek, guru maaja jo mancotokan supayo kami rajin manabuang, manyimpan pitih jo caro nan agak maju, dimasuakkan ka tabungan pos. Pos katiko itu, maadoan tabuangan murik, jo tando tabuangan sarupo parangko nan ditempekan ka buku tabungan. Arago tando tabuangan ko ado nan ciek rupiah, ado nan saringgik. Ciek buku atau labiah tapek karatu tabungan tu punyo kotak-kotak untuak 40 ‘parangko’ cako. Dek karano guru nan manyuruah, kalau dapek pitih basumangaik bana kami mambali ‘parangko’ tando tabuangan tu. Ado kawan nan panuah dino duo buku, dan nan dibalino banyak nan saarago saringgik. Nan takana diambo, mulono dikecekan nan bahaso kalau kartu tabuangan itu alah panuah kaditukai jo buku tabungan nan sabanano, indak pakai parangko itu lai. Tapi antah dima garan salahno, iyo indak ado kami nan sampai manukai jo buku tabungan asli tu doh. Katiko ambo alah kalas anam, kok dapek banapun ditukai baliak jo pitih, isi tabungan baparangko nan sakitar 75 rupiah tu, indak cukuik lai pambali duo buah karupuak Batuampa.
Taun-taun 60an tu iduik iyo agak sarik, talabiah-labiah di nagari awak nan baru ‘kalah parang’, samantaro pak parasiden awak nan partamu katiko itu agak kadodoran mauruih ekonomi, tapi tageh jo slogan-slogan nan macam-macam bunyino. Ado nan ‘vivere veri coloso’, antah aa garan aratino, tapi dicimeehan urang jo ‘abih bareh makan kapelo’. Ado nan ‘mana dadamu, ini dadaku’, mukasuikno manyarempeang, tapi antah kasia. Ado nan ‘ganyang Malaysia’ sabab ‘awak’ bamusuah bana katiko itu jo Malaysia nan dianggap negara boneka Inggirih. Tapi nan jaleh bana, iduik dari saari kasaari batambah sulik, urang antri mambali minyak tanah, antri mambali bareh. Samantaro gaji pagawai nagari katiko itu manuruik istilah apak si Enri kawan ambo hanyo cukuik pambali duo kilo gulo.
(2)
Sasarik-sarik iduik, sa ’vivere veri coloso’ no bana Bung Karno katiko itu, alhamdulillah kami lai siaik juo. Mungkin dek iduik di kampuang, makan padi taranak, jo sayua pucuak kapelo dari alaman balakang, ikan dipapeh di tabek balakang pulo, atau kalau indak kami (paja-paja ketek katiko itu) taankan papeh sanjo ari di pamatang sawah, ditantui pagi subuah dapek dek kami baluik sawah. Bialah indak kabanyak bana ayam lai pulo batalua ciek jo duo. Bialah tapaso antri bana mambali minyak tanah, pamakaian minyak tanah indaklah banyak bana, paliang-paliang paiduiki lampu togok. Untuak mamasak didapua urang tuo kami biasono mampagunoan kayu api. Kayu apiko dibao urang sababan-sababan gadang dari arah gunuang Marapi, dipajua balian urang jo bareh. Ado nan aragono tigo liter, ampek liter bareh. (Saliter di urang kampuangko, by mistake adolah satangah liter nan sabanano).
Batambah laruik taun, batambah juo arago rupiah nan jadi pokok carito kitoko malayang-layang. Puncakno tajadi katiko dipangujuang taun 65 pitih dipaketek, nan saribu jadi ciek rupiah. Nan ciek rupiahko untuak samantaro di agiah ‘embel-embel’ ‘baru’, ciek rupiah baru nan samo jo saribu rupiah lamo. Kaduono samo bajalan, samo dipakai untuak samantaro gadang. Jadi bisa sajo awak mambaia ciek rupiah (baru) disonsong urang 500 rupiah (lamo). Rupiah baruko mulo-mulo tadiri dari pacahan ciek rupiah, saringgik, limo rupiah, sapuluah rupiah, duo puluah limo rupiah. Kasadoanno bagambar Sukarno. Ado juo uang karateh sasuku (50 sen) jo ciek tali (25 sen) nan bagambar tentara sukarelawan. Nan sapuluah sen jo limo sen indak takana diambo. Tantu ado harusno, tapi nilaino indak amuah diasuah lai. Baa mangko pitih kaciak-kaciak ko uang karateh pulo? Sabab katiko itu uang logam alah indak bapakai lai doh.
Pitih baru bagandiang jo pitih lamotu lai indak lamo-lamo bana doh sabab nan lamo di ilangkan dari paredaran sacaro baransua-ansua. Namun nan pitih barupun indak juo amuah badagok, sabab indak lamo bagai urang baretong jo ciek piah duo rupiah doh, lah baransua pulo naik jo luah-luah (sapuluah-sapuluah) sudah itu jo tuih-tuih (saratuih-saratuih) baliak. Tapi lai juo talalui sabanta, karupuak Batuampa baarago 2 buah pulo ciek tali (uang baru) atau duo ratuih limo puluah rupiah uang lamo.
(3)
Katiko ambo barangkek ka Banduang, sudah itu tingga bana disinan di tahun 70, untuak iduik sabagai mahasiswa sacaro sederhana ambo dapek kirinan 3000 rupiah sabulan. Tingga manompang jo kakak sapupu, aratino indak tamasuak pitih 3000 tu untuak mambaia seo rumah doh. Kalau dietong jo dolar, pitih sakitu itu samo jo 8 dolar Amerika. Baa mangko tau pulo ambo jo kurs dolar bagai? Sabab katiko mamambaia uang masuak ka ITB, ambo dapek kiriman dari kakak ambo nan katiko itu sadang di Amrik sabanyak 50 dolar, dijadian rupiah jadi 18000, ‘laweh’ sangaik pitih sakitu katiko itu. (sadolar samo jo 360 rupiah.)
Rupiah nan lumayan stabiltu agak panjang juo umuano sabab, dolar dikabek aragono 360 rupiah tu dalam wakatu nan cukuik lamo. Katiko ambo mulo-mulo mancubo makan gaji di taun 75, gaji ambo 90000, santiang bana rasono katiko itu. Sewo kapatabang (lah santiang, lah tau jo sewo kapatabang bagai) ka Padang katiko itu 25000. Sasudah tahun 75, (atau mungkin taun 74, sasudah paristiwa Malari) urang muloi babisiak-bisiak, nan bahaso Suharto lah tau dipitih, bahaso anak-anak buahno lah banyak nan suko dan main pitih. Taun 77 eboh jo kasus Pertamina nan kadodoran dek bisnis Pertamina talampau banyak amek. Buntuikno Dirut Pertamina katiko itu Ibnu Sutowo baranti. Taun itu pulo urang muloi labiah barani mangecekan nan bahaso Suharto jo urang-urang dakekno lah muloi pasang tarif dalam babisnis, kalau indak salah ado majalah Newsweek katiko itu mamuek artikel jo judul ‘Indonesia, the fading hope’. Taun 78 pamarintah Suharto mandevaluasi rupiah, dolar nan samo jo 360 tadi batuka jadi 480. Rakyaik badarai indak mangarati amek jo urusan devaluasitu lai doh.
Tapi mahasiswa, tarutamu nan di Banduang katiko itu mampalopori malawan ka Suharto jo demo-demo. Suharto main kayu, mahasiswa nan pambangkang ditangkokino, kampus diduduiki tantara, dan sajak itu pulo dibuekno paraturan NKK (normalisasi keadaan atau keamanan kampus) mambuek mahasiswa indak bakutiak lai. Suharto batambah basimaharajolelo (cuma indak diagiah gala adaik dek urang Minang jadi sutan marajolelo). Bisnis anak-anak no muloi tarang-tarangan. Mako pitihpun baransua-ransua pulo taoco baliak aragono walaupun masih basilambek. Suharto mandevaluasi pitih pulo baliak duo kali sasudah itu, tahun 83 katiko sadolar jadi 625, sudah tu taun 86 katiko dolar jadi 900an dan sudah itu dipabiaan mangambang terkendali istilahno. Mako marayok-rayoklah arago pitihtu ‘sedikit-sedikit lama-lama menjadi bukit’ sampai mancapai 2300 ditaun 97. Taun 97 alah samo takana diawak, tajadi ‘krismon’ atau karisis moneter, nan taruih manaruih karisis sampai kini. Puncakno panah dolar nan santiangtu baarago sampai 17000 rupiah ditaun 98 sasudah Suharto jatuah.
Kalau dibandiangan jo pitih urang, iyo malu awak jo rupiah ko. Taun 80, ambo dikirim kantua pai kurusuih ka Singapur, manginap di Hotel Malaysia (kini Boulevard hotel) katiko itu samalam tabaia 60 dolar Singapur. Ciek dolar Singapur tu samo jo 220 rupiah katiko itu, jadi ongkoih manginaptu samo jo 13000 rupiah kiro-kiro. Kini tarif hotel tu 140 dólar Singapur, (2.5x lipek pitih urang ) tapi samo jo 800,000 pitih awak (labiah dari 60x lipek).
Baitu juo kalau ka dipakai untuak pai naiak haji, indak amuah rupiah ko diandok-an doh sabab indak tanang awak dek aragono tu. Urang awak biasono maandokan pitih jo manyimpan ameh (rupiah ameh).
Sakitulah carito parami-ramian lapau.
(1)
Katiko ambo ketek baumua tujuah taun, duduak di kalas satu SR (Sekolah Rakyat) di tahun 1958, kadang-kadang ado juo kami dapek ‘uang jajan’, pitih balanjo namono di kami. Ambo kecekan kadang-kadang, sabab di kami katiko itu indak musti bana dapek pitih balanjo tu tiok ari doh. Balanjo ko kadang-kadang ciek tali, kadang-kadang sasuku. (ciek tali = 25 sen, sasuku = 50 sen). Uang tali, uang ketip (sapuluah sen) jo uang kelip (limo sen) sampai uang sen bana tabuek dari aluminium, samantaro uang suku, bagambar Pangeran Diponegoro, tabuek dari tambago, ukuran gadangno agak ketek dari uang tali. Ciek talitu kalau dibaliaan ka karupuak Batuampa, karupuak putiah taba dari kapelo, sagadang tutuik kaleng (10 senti diameterlah kiro-kiro), dapek ampek buah. Nan agak pancimeeh mangecekan karupuak ‘pacahan kaco’, sabab mangunyahno sabana heboh, badarak-darak tapi dek kami lamak bana taraso. Pitih ciek talitu amuah juo dibalikan ka gulo-gulo tareh, gulo-gulo saka sagadang pituluik, bamasuakan katapuang kapelo pulo agakno, bisa pulo dapek ampek buah. Balanjo kami nan lain bisa juo bubua samba, bakuah sayua atau kuah cubadak, ikopun dapek juo dikandakan ciek tali.
Duo atau tigo taun kudian arago karupuak cako alah barubah jauah. Parubahantu tajadi baransua-ansua. Sabagai anak-anak ketek katiko itu kami indak panah maraso hirau bagai jo arago pitih nan sarupo itu. Ado kawan di adiak ambo nan biaso mangecekan (katiko di jaman no pulo) kalau mintak pitih balanjo ka urang gaekno, nan bahaso limo rupiah baru sadang elok sabab, ‘karupuak ciek, pisang ciek itu saringgik tuh.’ Di kami badunsanak-dunsanak sampai kini kadang-kadang jadi garah, ‘katiko ang kalas duo bara karupuak ciek?’, sabab aragono bisa-bisa 4 ciek tali (di jaman ambo), duo saringgik dijaman adiak ambo duo-tigo tahun kudian, bisa duo saratuih sasudah itu pulo.
Katiko ambo kalas ampek, guru maaja jo mancotokan supayo kami rajin manabuang, manyimpan pitih jo caro nan agak maju, dimasuakkan ka tabungan pos. Pos katiko itu, maadoan tabuangan murik, jo tando tabuangan sarupo parangko nan ditempekan ka buku tabungan. Arago tando tabuangan ko ado nan ciek rupiah, ado nan saringgik. Ciek buku atau labiah tapek karatu tabungan tu punyo kotak-kotak untuak 40 ‘parangko’ cako. Dek karano guru nan manyuruah, kalau dapek pitih basumangaik bana kami mambali ‘parangko’ tando tabuangan tu. Ado kawan nan panuah dino duo buku, dan nan dibalino banyak nan saarago saringgik. Nan takana diambo, mulono dikecekan nan bahaso kalau kartu tabuangan itu alah panuah kaditukai jo buku tabungan nan sabanano, indak pakai parangko itu lai. Tapi antah dima garan salahno, iyo indak ado kami nan sampai manukai jo buku tabungan asli tu doh. Katiko ambo alah kalas anam, kok dapek banapun ditukai baliak jo pitih, isi tabungan baparangko nan sakitar 75 rupiah tu, indak cukuik lai pambali duo buah karupuak Batuampa.
Taun-taun 60an tu iduik iyo agak sarik, talabiah-labiah di nagari awak nan baru ‘kalah parang’, samantaro pak parasiden awak nan partamu katiko itu agak kadodoran mauruih ekonomi, tapi tageh jo slogan-slogan nan macam-macam bunyino. Ado nan ‘vivere veri coloso’, antah aa garan aratino, tapi dicimeehan urang jo ‘abih bareh makan kapelo’. Ado nan ‘mana dadamu, ini dadaku’, mukasuikno manyarempeang, tapi antah kasia. Ado nan ‘ganyang Malaysia’ sabab ‘awak’ bamusuah bana katiko itu jo Malaysia nan dianggap negara boneka Inggirih. Tapi nan jaleh bana, iduik dari saari kasaari batambah sulik, urang antri mambali minyak tanah, antri mambali bareh. Samantaro gaji pagawai nagari katiko itu manuruik istilah apak si Enri kawan ambo hanyo cukuik pambali duo kilo gulo.
(2)
Sasarik-sarik iduik, sa ’vivere veri coloso’ no bana Bung Karno katiko itu, alhamdulillah kami lai siaik juo. Mungkin dek iduik di kampuang, makan padi taranak, jo sayua pucuak kapelo dari alaman balakang, ikan dipapeh di tabek balakang pulo, atau kalau indak kami (paja-paja ketek katiko itu) taankan papeh sanjo ari di pamatang sawah, ditantui pagi subuah dapek dek kami baluik sawah. Bialah indak kabanyak bana ayam lai pulo batalua ciek jo duo. Bialah tapaso antri bana mambali minyak tanah, pamakaian minyak tanah indaklah banyak bana, paliang-paliang paiduiki lampu togok. Untuak mamasak didapua urang tuo kami biasono mampagunoan kayu api. Kayu apiko dibao urang sababan-sababan gadang dari arah gunuang Marapi, dipajua balian urang jo bareh. Ado nan aragono tigo liter, ampek liter bareh. (Saliter di urang kampuangko, by mistake adolah satangah liter nan sabanano).
Batambah laruik taun, batambah juo arago rupiah nan jadi pokok carito kitoko malayang-layang. Puncakno tajadi katiko dipangujuang taun 65 pitih dipaketek, nan saribu jadi ciek rupiah. Nan ciek rupiahko untuak samantaro di agiah ‘embel-embel’ ‘baru’, ciek rupiah baru nan samo jo saribu rupiah lamo. Kaduono samo bajalan, samo dipakai untuak samantaro gadang. Jadi bisa sajo awak mambaia ciek rupiah (baru) disonsong urang 500 rupiah (lamo). Rupiah baruko mulo-mulo tadiri dari pacahan ciek rupiah, saringgik, limo rupiah, sapuluah rupiah, duo puluah limo rupiah. Kasadoanno bagambar Sukarno. Ado juo uang karateh sasuku (50 sen) jo ciek tali (25 sen) nan bagambar tentara sukarelawan. Nan sapuluah sen jo limo sen indak takana diambo. Tantu ado harusno, tapi nilaino indak amuah diasuah lai. Baa mangko pitih kaciak-kaciak ko uang karateh pulo? Sabab katiko itu uang logam alah indak bapakai lai doh.
Pitih baru bagandiang jo pitih lamotu lai indak lamo-lamo bana doh sabab nan lamo di ilangkan dari paredaran sacaro baransua-ansua. Namun nan pitih barupun indak juo amuah badagok, sabab indak lamo bagai urang baretong jo ciek piah duo rupiah doh, lah baransua pulo naik jo luah-luah (sapuluah-sapuluah) sudah itu jo tuih-tuih (saratuih-saratuih) baliak. Tapi lai juo talalui sabanta, karupuak Batuampa baarago 2 buah pulo ciek tali (uang baru) atau duo ratuih limo puluah rupiah uang lamo.
(3)
Katiko ambo barangkek ka Banduang, sudah itu tingga bana disinan di tahun 70, untuak iduik sabagai mahasiswa sacaro sederhana ambo dapek kirinan 3000 rupiah sabulan. Tingga manompang jo kakak sapupu, aratino indak tamasuak pitih 3000 tu untuak mambaia seo rumah doh. Kalau dietong jo dolar, pitih sakitu itu samo jo 8 dolar Amerika. Baa mangko tau pulo ambo jo kurs dolar bagai? Sabab katiko mamambaia uang masuak ka ITB, ambo dapek kiriman dari kakak ambo nan katiko itu sadang di Amrik sabanyak 50 dolar, dijadian rupiah jadi 18000, ‘laweh’ sangaik pitih sakitu katiko itu. (sadolar samo jo 360 rupiah.)
Rupiah nan lumayan stabiltu agak panjang juo umuano sabab, dolar dikabek aragono 360 rupiah tu dalam wakatu nan cukuik lamo. Katiko ambo mulo-mulo mancubo makan gaji di taun 75, gaji ambo 90000, santiang bana rasono katiko itu. Sewo kapatabang (lah santiang, lah tau jo sewo kapatabang bagai) ka Padang katiko itu 25000. Sasudah tahun 75, (atau mungkin taun 74, sasudah paristiwa Malari) urang muloi babisiak-bisiak, nan bahaso Suharto lah tau dipitih, bahaso anak-anak buahno lah banyak nan suko dan main pitih. Taun 77 eboh jo kasus Pertamina nan kadodoran dek bisnis Pertamina talampau banyak amek. Buntuikno Dirut Pertamina katiko itu Ibnu Sutowo baranti. Taun itu pulo urang muloi labiah barani mangecekan nan bahaso Suharto jo urang-urang dakekno lah muloi pasang tarif dalam babisnis, kalau indak salah ado majalah Newsweek katiko itu mamuek artikel jo judul ‘Indonesia, the fading hope’. Taun 78 pamarintah Suharto mandevaluasi rupiah, dolar nan samo jo 360 tadi batuka jadi 480. Rakyaik badarai indak mangarati amek jo urusan devaluasitu lai doh.
Tapi mahasiswa, tarutamu nan di Banduang katiko itu mampalopori malawan ka Suharto jo demo-demo. Suharto main kayu, mahasiswa nan pambangkang ditangkokino, kampus diduduiki tantara, dan sajak itu pulo dibuekno paraturan NKK (normalisasi keadaan atau keamanan kampus) mambuek mahasiswa indak bakutiak lai. Suharto batambah basimaharajolelo (cuma indak diagiah gala adaik dek urang Minang jadi sutan marajolelo). Bisnis anak-anak no muloi tarang-tarangan. Mako pitihpun baransua-ransua pulo taoco baliak aragono walaupun masih basilambek. Suharto mandevaluasi pitih pulo baliak duo kali sasudah itu, tahun 83 katiko sadolar jadi 625, sudah tu taun 86 katiko dolar jadi 900an dan sudah itu dipabiaan mangambang terkendali istilahno. Mako marayok-rayoklah arago pitihtu ‘sedikit-sedikit lama-lama menjadi bukit’ sampai mancapai 2300 ditaun 97. Taun 97 alah samo takana diawak, tajadi ‘krismon’ atau karisis moneter, nan taruih manaruih karisis sampai kini. Puncakno panah dolar nan santiangtu baarago sampai 17000 rupiah ditaun 98 sasudah Suharto jatuah.
Kalau dibandiangan jo pitih urang, iyo malu awak jo rupiah ko. Taun 80, ambo dikirim kantua pai kurusuih ka Singapur, manginap di Hotel Malaysia (kini Boulevard hotel) katiko itu samalam tabaia 60 dolar Singapur. Ciek dolar Singapur tu samo jo 220 rupiah katiko itu, jadi ongkoih manginaptu samo jo 13000 rupiah kiro-kiro. Kini tarif hotel tu 140 dólar Singapur, (2.5x lipek pitih urang ) tapi samo jo 800,000 pitih awak (labiah dari 60x lipek).
Baitu juo kalau ka dipakai untuak pai naiak haji, indak amuah rupiah ko diandok-an doh sabab indak tanang awak dek aragono tu. Urang awak biasono maandokan pitih jo manyimpan ameh (rupiah ameh).
Sakitulah carito parami-ramian lapau.
BATANG KAMPAR 10
BATANG KAMPAR 10
Pabilo ambo muloi maninggaan kampuang dalam arati pai ‘marantau’ bukan pai pakansi? Di awal taun 1967. Katiko baru tamaik SMP 3 Tanjuang Alam di Bukiktinggi. Sadang maso pancaroba, sadang puber. Baru ka tau di anak gadih nan rancak, baru ka pandai kanai ati. Baru ka pandai maisok. Baru ka pandai bauru-uru di labuah, mamadek-madek labuah ka ilia ka mudiak. Sarato jo parangai cingkahak lainno. Di kampuang kami di Koto Tuo Balai Gurah, alah ado urang tuo-tuo nan ‘maramalkan’, nampak-nampakno, ka tamaik sampai di SMP tu sin pulo sakola paja tu no du.
Katiko sadang karitis tu, kakak sapupu ambo manyalamaik-an jo mambao pai marantau, manaruih-an sakola ka Pakan Baru dek awakno bakarajo di Caltex di Rumbai maso itu.
Katiko itu, untuak pai ka Pakan Baru dari Kiktinggi paralu wakatu 14 sampai 16 jam (untuak malalui jarak nan 221 kilo tu). Barangkek dari Bukiktinggi kiro-kiro sasudah pukuah tigo patangari, jo Batang Kampar nomor 10. Supirno si Duruih (Idrus), urang mudo nan elok baso. Sambia mambao oto jo tangan kida, tangan suokno 'bagaritiak' di kalason, muncuangno banyanyi sagalo macam lagu. Lai kajadi di kelok sambilan, indak baranti-baranti kalason tu badendang doh.
Barangkek antaro pukuah tigo - pukuah ampek sasudah asa. Tibo di Lubuak Bangku manjalang mugarik. 'Pasisia' (pasasi) turun, makan ciek dulu. Ari dingin-dingin, nasi angek bagabun-gabun, makan jo ayam panggang, indak dapek nan kadisabuik. Sudah sumbayang mugarik, ari muloi malam, maetek-eteklah Batang Kampar mandaki pandakian kelok sambilan. Lapeh sain dari kelok sambilan, manuju ka Lubuak Jantan, jalan indak ado nan elok saketek juo lai tu doh. Sarupo naiak buaian kaliang awak di ateh oto tu. Kacapatan oto indak labiah pado limo jo sapuluah kilo sajam. Labiah capek jalan kuretangin pado jalan oto tu. Tiok sabanta turun naiak sitokar macaliak-an jalan nan kaelok kaditampuah oto. Namun kalason babunyi juo, si Duruih indak baranti juo badendang. Lagu-lagu saluang.
Oto bus saisuak nan basampik-sampik sangaik tu, sabana bagadimpik. Pasisia nan lalok, lalok juo. Nan maisok-maisok, juo. Alah kajadi duduakno di tangah, rokokno indak putuih-putuih. Iyo sabana tinggi toleransi awak katiko itu. Sanasib, sapanangguangan, indak banyak cencong. Oto maetek-etek juo laguah lagah. Kadang-kadang amuah talakak kapalo awak katunggak (ado tunggak bagai di dalam oto tu). Malalui rimbo gadang. Masih ado 'inyiak' malinteh biasono di jalan. Malalui Pangkalan Koto Baru, taruih ka Anam Koto, taruih ka Tanjuang Pauah, taruih ka Tanjuang Balik taruih ka Muaro Maek. Disiko ado jambatan ba ampang-ampang di ateh. Oto nan sarek muatan di ateh tenda, tapaso babongka dulu muatan tu. Di subarangan ciek-ciek, diangkek, ado pulo tukang angkek di sinan. Baitu masuak propinsi Riau sajak dari Tanjuang Balik, labuah lah rancak, lah dapek oto balari. Lapeh dari Muaro Maek, manjalang lubang kalam. Di dalam lubang kalam tu batambah bagaritiak kalason si Duruih (ano ko jaleh lah tuo pado ambo katiko itu). Ba'echo' bunyi kalason. Tajago pasisia nan lalok.
Lapeh tangah malam tibo di Rantau Barangin. Alah baririk oto disinan mananti 'kamalayang'. Tibo-tibo 'malesat' Sinar Riau dari balakang, mandaului oto nan antri sabanyak tu. Dek 'Liau' ko oto pos. Jadi dapek prioritas.
Dan palayangan di Rantau Barangin atau Danau Bingkuang saisuak tu, talok mambao duo buah bis, atau ciek bis jo ciek oto parah sakali 'malayang' no.
Kiro-kiro pukuah duo baru dapek giliran kami malayang ka subarang. Sadang diateh palayangan tu baganti tukang 'garitiak' kalason. Dari oto nan lain, sabab rupono kalason oto si Duruihko kabano lasuah. Baa ka indak, dek sabana dipaliarono di si Duruih.
Pukuah satangah tigo tibo di subarang. Jalan lah rancak, baaspal elok, lalu di Kuok, Aia Tirih, Bangkinang. Taruih ka Kampar. Tibo di Danau Bingkuang ari alah pukuah satangah ampek. Diulang pulo antri baliak. Pukuah limo baru dapek manyubarang. Pukuah satangah anam tibo di subaliak. Si Duruih indak mangalason lai. Sabab sajak dari Danau Bingkuang malalui Rimbo Panjang, ano lalok. Sitokar nan mambao oto. Lewaik saketek pado pukuah anam tibo di Pakan Baru. Di parantian oto nan sabalah kamari saketek dari Pasa Pusek.
Itulah ari partamu ambo pai marantau, di awal taun 67.
******
Pabilo ambo muloi maninggaan kampuang dalam arati pai ‘marantau’ bukan pai pakansi? Di awal taun 1967. Katiko baru tamaik SMP 3 Tanjuang Alam di Bukiktinggi. Sadang maso pancaroba, sadang puber. Baru ka tau di anak gadih nan rancak, baru ka pandai kanai ati. Baru ka pandai maisok. Baru ka pandai bauru-uru di labuah, mamadek-madek labuah ka ilia ka mudiak. Sarato jo parangai cingkahak lainno. Di kampuang kami di Koto Tuo Balai Gurah, alah ado urang tuo-tuo nan ‘maramalkan’, nampak-nampakno, ka tamaik sampai di SMP tu sin pulo sakola paja tu no du.
Katiko sadang karitis tu, kakak sapupu ambo manyalamaik-an jo mambao pai marantau, manaruih-an sakola ka Pakan Baru dek awakno bakarajo di Caltex di Rumbai maso itu.
Katiko itu, untuak pai ka Pakan Baru dari Kiktinggi paralu wakatu 14 sampai 16 jam (untuak malalui jarak nan 221 kilo tu). Barangkek dari Bukiktinggi kiro-kiro sasudah pukuah tigo patangari, jo Batang Kampar nomor 10. Supirno si Duruih (Idrus), urang mudo nan elok baso. Sambia mambao oto jo tangan kida, tangan suokno 'bagaritiak' di kalason, muncuangno banyanyi sagalo macam lagu. Lai kajadi di kelok sambilan, indak baranti-baranti kalason tu badendang doh.
Barangkek antaro pukuah tigo - pukuah ampek sasudah asa. Tibo di Lubuak Bangku manjalang mugarik. 'Pasisia' (pasasi) turun, makan ciek dulu. Ari dingin-dingin, nasi angek bagabun-gabun, makan jo ayam panggang, indak dapek nan kadisabuik. Sudah sumbayang mugarik, ari muloi malam, maetek-eteklah Batang Kampar mandaki pandakian kelok sambilan. Lapeh sain dari kelok sambilan, manuju ka Lubuak Jantan, jalan indak ado nan elok saketek juo lai tu doh. Sarupo naiak buaian kaliang awak di ateh oto tu. Kacapatan oto indak labiah pado limo jo sapuluah kilo sajam. Labiah capek jalan kuretangin pado jalan oto tu. Tiok sabanta turun naiak sitokar macaliak-an jalan nan kaelok kaditampuah oto. Namun kalason babunyi juo, si Duruih indak baranti juo badendang. Lagu-lagu saluang.
Oto bus saisuak nan basampik-sampik sangaik tu, sabana bagadimpik. Pasisia nan lalok, lalok juo. Nan maisok-maisok, juo. Alah kajadi duduakno di tangah, rokokno indak putuih-putuih. Iyo sabana tinggi toleransi awak katiko itu. Sanasib, sapanangguangan, indak banyak cencong. Oto maetek-etek juo laguah lagah. Kadang-kadang amuah talakak kapalo awak katunggak (ado tunggak bagai di dalam oto tu). Malalui rimbo gadang. Masih ado 'inyiak' malinteh biasono di jalan. Malalui Pangkalan Koto Baru, taruih ka Anam Koto, taruih ka Tanjuang Pauah, taruih ka Tanjuang Balik taruih ka Muaro Maek. Disiko ado jambatan ba ampang-ampang di ateh. Oto nan sarek muatan di ateh tenda, tapaso babongka dulu muatan tu. Di subarangan ciek-ciek, diangkek, ado pulo tukang angkek di sinan. Baitu masuak propinsi Riau sajak dari Tanjuang Balik, labuah lah rancak, lah dapek oto balari. Lapeh dari Muaro Maek, manjalang lubang kalam. Di dalam lubang kalam tu batambah bagaritiak kalason si Duruih (ano ko jaleh lah tuo pado ambo katiko itu). Ba'echo' bunyi kalason. Tajago pasisia nan lalok.
Lapeh tangah malam tibo di Rantau Barangin. Alah baririk oto disinan mananti 'kamalayang'. Tibo-tibo 'malesat' Sinar Riau dari balakang, mandaului oto nan antri sabanyak tu. Dek 'Liau' ko oto pos. Jadi dapek prioritas.
Dan palayangan di Rantau Barangin atau Danau Bingkuang saisuak tu, talok mambao duo buah bis, atau ciek bis jo ciek oto parah sakali 'malayang' no.
Kiro-kiro pukuah duo baru dapek giliran kami malayang ka subarang. Sadang diateh palayangan tu baganti tukang 'garitiak' kalason. Dari oto nan lain, sabab rupono kalason oto si Duruihko kabano lasuah. Baa ka indak, dek sabana dipaliarono di si Duruih.
Pukuah satangah tigo tibo di subarang. Jalan lah rancak, baaspal elok, lalu di Kuok, Aia Tirih, Bangkinang. Taruih ka Kampar. Tibo di Danau Bingkuang ari alah pukuah satangah ampek. Diulang pulo antri baliak. Pukuah limo baru dapek manyubarang. Pukuah satangah anam tibo di subaliak. Si Duruih indak mangalason lai. Sabab sajak dari Danau Bingkuang malalui Rimbo Panjang, ano lalok. Sitokar nan mambao oto. Lewaik saketek pado pukuah anam tibo di Pakan Baru. Di parantian oto nan sabalah kamari saketek dari Pasa Pusek.
Itulah ari partamu ambo pai marantau, di awal taun 67.
******
KETEK BANAMO GADANG BAGALA
Muhammad Dafiq Saib Mon, 29 Jul 2002 02:08:07 -0700
Assalamu'alaikum wr.wb.,
KETEK BANAMO GADANG BAGALA
Sia nan masih juo lai kini mamakai gala nan samparono gala salain mak Marah di Pakan Ladang? Di Padang Panjang mak Syukur nan manggaleh sate sajak taun 1941 indak tau urang sia gala baliau? Baitu juo mak Adjaik, antah sia pulo gala liau. Jaan an nan bagala biaso-biaso, pangulu atau labiah tapekno Datuak sin kini alah banyak nan maleh manyandang gala adaik. Pak Baharuddin Datuak Batungkek Ameh lai disapo urang juo angku Datuak kalau di kampuang walau indak banyak nan apa gala baliau sacaro utuah, namun di kantua baliau di Padang labiah banyak urang manganal baliau jo pak Bahar, namo baliau nan alah tapakai sajak sabalun baliau diangkek jadi pangulu. Padohal alah rabah bana kabau sikua panagak-an gala pusako tu.
Adaik dilakek-an juo katiko paralu. Bapantang awak indak ka mamakai baju gadang, langkok jo deta jo sisampiang, sarato karih tasisik di ari awak baralek baradaik. Tapi ari baralek baradaikko indak kalabiah pado sahari duo. Tiok anak kamanakan awak pai babinyi dilewakan juo galano untuak di imbauan di medan nan bapaneh, dilabuah nan golong, di pasa nan rami. Gala tu baitu juo. Sutan Lembang Alam, Sutan Saidi Alamsyah, Sutan Panduko Rajo. Kamanakan cako, nan gadang di rantau, nan babahaso Minang sin indak pandai, tasanyum-sanyum sajo mangamek. Katiko mintuo nan iyo pulo agak pagarah, maimbau jo gala nan alah dilewakan cako di gaduang tampek resepsi, Sutan Palito Alam, indak kunjuang manyauikno, indak tauno nan itu galano.
Dek gala alah kailangan pasa ko mungkin, nak supayo baliak maruahno baliak, dicubo mang go public kan gala. Diterai (iko asa katono ‘try’) maagiahan ka urang lain. Dima bulo kasalahno. Dek gala sakadar gala sajo indak kalakek bagai doh. Pabilo pulo urang ka manyampaian sambah ka Amien Rais Bergelar Tuanku Penghulu Alam Nan Sati. Paliang-paliang kini, sapakan sasudah baralek, urang nan maagiah jo urang nan diagiah gala alah samo-samo lupo jo galatu. Tinggaawak nan heboh sudah itu.
Wassalamu'alaikum wr.wb.,
Lembang Alam
Assalamu'alaikum wr.wb.,
KETEK BANAMO GADANG BAGALA
Sia nan masih juo lai kini mamakai gala nan samparono gala salain mak Marah di Pakan Ladang? Di Padang Panjang mak Syukur nan manggaleh sate sajak taun 1941 indak tau urang sia gala baliau? Baitu juo mak Adjaik, antah sia pulo gala liau. Jaan an nan bagala biaso-biaso, pangulu atau labiah tapekno Datuak sin kini alah banyak nan maleh manyandang gala adaik. Pak Baharuddin Datuak Batungkek Ameh lai disapo urang juo angku Datuak kalau di kampuang walau indak banyak nan apa gala baliau sacaro utuah, namun di kantua baliau di Padang labiah banyak urang manganal baliau jo pak Bahar, namo baliau nan alah tapakai sajak sabalun baliau diangkek jadi pangulu. Padohal alah rabah bana kabau sikua panagak-an gala pusako tu.
Adaik dilakek-an juo katiko paralu. Bapantang awak indak ka mamakai baju gadang, langkok jo deta jo sisampiang, sarato karih tasisik di ari awak baralek baradaik. Tapi ari baralek baradaikko indak kalabiah pado sahari duo. Tiok anak kamanakan awak pai babinyi dilewakan juo galano untuak di imbauan di medan nan bapaneh, dilabuah nan golong, di pasa nan rami. Gala tu baitu juo. Sutan Lembang Alam, Sutan Saidi Alamsyah, Sutan Panduko Rajo. Kamanakan cako, nan gadang di rantau, nan babahaso Minang sin indak pandai, tasanyum-sanyum sajo mangamek. Katiko mintuo nan iyo pulo agak pagarah, maimbau jo gala nan alah dilewakan cako di gaduang tampek resepsi, Sutan Palito Alam, indak kunjuang manyauikno, indak tauno nan itu galano.
Dek gala alah kailangan pasa ko mungkin, nak supayo baliak maruahno baliak, dicubo mang go public kan gala. Diterai (iko asa katono ‘try’) maagiahan ka urang lain. Dima bulo kasalahno. Dek gala sakadar gala sajo indak kalakek bagai doh. Pabilo pulo urang ka manyampaian sambah ka Amien Rais Bergelar Tuanku Penghulu Alam Nan Sati. Paliang-paliang kini, sapakan sasudah baralek, urang nan maagiah jo urang nan diagiah gala alah samo-samo lupo jo galatu. Tinggaawak nan heboh sudah itu.
Wassalamu'alaikum wr.wb.,
Lembang Alam
ADAB JO TARATIK MAKAN
ADAB JO TARATIK MAKAN
1.
Ado adab/caro makan (baradaik) di nagari awak nan kini alah samakin langka dikarajoan urang, makan basamo katiko baralek sacaro adaik, jo caro bajamba. Makan basamo, balimo sampai baranam urang maadok-i ciek piriang gadang. Sacaro sederhana nampak bahaso urusanno indak labiah dari 'makan basamo', tapi dalam kanyataanno banyak aturan-aturan nan musti dikatahui dek urang-urang nan sato makan, sabab kalau sasaurang salah, awakno kadapek cap indak bataratik, atau labiah jauah, indak baradaik.
Makan bajamba samo ado dikarajoan rombongan laki-laki ataupun urang padusi. Untuak laki-laki, katiko makan alah sabana ka dimuloi, sasudah salasai pasambahan untuak mampabasoan urang nan adang adok dalam sidang karapatan untuak ka samo makan, mako si pangka, atau nan mawakili tuan rumah ditiok jamba, mamasuak-an samba alias lauak pauak nan dilatak-an ditangah-tangah piriang gadang nan alah baisi nasi. Piriang gadangko ado kalono dilatak-an di ateh dulang tapi bisa juo indak baaleh jo dulang. Malatak-an sambako musti arif bijaksano supayo jaan sampai latak samba cako tampak kurang adia, jadi musti sabana di tangah. Di masiang-masiang jamba duduak ipa jo bisan, si pangka jo si alek, ado nan tuo, ado nan dituokan, sainggo proses makan basamo sabana musti dijago supayo tatap dalam kaadaan bataratik. Irama suok turun naiak musti basilambek, indak buliah karocoh pocoh, musti nanti manantian. Nan disuok hanyolah nan diadok-an awak masiang-masiang, jadi indak buliah malintehi 'panyuok-an' urang di suok kida awak. Katiko mamuloi indak nampak bana sia nan paliang daulu, sabab mambasuah tangan sabalun ka makan buliah samo sarangkek. Tapi ka baranti ado aturan nan musti dijago, indak buliah nan mudo daulu mambasuah tangan. Walaupun awakno alah kanyang, bagianno alah abih, ano musti manantian sampai nan labiah tuo atau nan dituo-an salasai sudah itu mambasuah tangan labiah daulu, baitu taratikno. Makan bisa dilaluan sambia maota-ota ketek, tapi musti dijago pulo kato-katojo caro mangecek, jaan sampai bakapantiangan nasi kalua dari muncuang. Indak bataratik namono kalau makan disaratoi jo galak takakah-kakah, sabab jo caro ikopun amuah pulo tabosek nasi dari muncuang kalua.
Makan indak buliah barimah atau taserak nasi kalua, sabab nan sarupo iko indak kameh namono alias mubazia. Kalau ka ditambuah-an nasi, apo lai tambuahan nan nomor sakian, musti samupakaik urang sajamba. Kalau urang alah sabana manulak, bukan lai dek babaso, jaan dipasoan juo supayo jaan sampai basiso. Basisoko indak buliah. Jadi fihak si pangka (nan kamanambuah-an nasi) iyo bana harus pandai maakuak-an.
Bajamba makan nasi, bajamba pulo 'minun kawa' sasudah itu. Jamba minun kawako tadiri dari katan, jo ajik, jo kalamai, jo pinyaram nan dilatak-an ditangah-tangah. Sabalun ka minun kawa ado pasambahan saketek dulu, mamintak si alek malakek-an parabuang, dek kini musim paujan, baitu jano.
Romboangan padusi baitu juo carono. Nan babedo hanyolah di caro duduak, sabab urang padusi duduak basimpuah, samantaro laki-laki duduak baselo. Seloko indak buliah lapeh sajak mulo duduak sampai sabana tagak maurak selo, sasudah salasai makan jo minum kawa, sasudah salasai jo pasambahan mintak kato katurun, nan lamono bisa jadi sampai ampek jam (panah ambo alami du). Antah baa lo lah carono, alun panah nampak urang nan indak pandai tagak sasudah duduak baselo salomo itu doh. Paliang-paliang agak sapiradan kaki tu sabanta, ta tengkak-tengkak saketek, sudah tu aman sajo.
Di kampuang ambo, dulu ambo paratian ado sabagian kaum ibu-ibuko nan mamasuak-an nasi ka muncuang jo caro 'baambuangan'. Nasi tu di 'pamainan' mareka jo jari, sabagian ado nan di 'amia-amia' di tangan babarapo saat sabalun diambuangan ka muncuang. Atraksi nan sabanano cukuik hebaik sabab indak ado nan taserak nasi tu doh.
Baiak dikalompok urang laki-laki ataupun urang padusi, biasono anak-anak indak disatoan sajamba jo urang tuo-tuo doh. Anak-anak ko diagiah sajo piriang surang, supayo indak manggaduah.
2.
Ado apak kawan ambo saisuak di Banduang biaso maajai kami. Kalau kalian makan di meja makan, di undangan atau di rumah urang, mamakai sendok jo garapu, musti kalian paratian bana, jaan sampai babunyi badanciang-danciang sendok jo garapu tu di piriang. Kalau makanan bakuah saumpamo sup, indak buliah babunyi 'sarupuik'no. Makan indak buliah mancapak-capak. Indak buliah mairuik-iruik salemo kok nyampang tabik salemo dek makan kapadehan. Indak buliah malapehan sindao gadang. Kalau alah sudah makan, sendok jo garapu musti ditungkuik-an latakno basisian dipiriang, itu ka tando bahaso awak alah sudah makan indak ka batambuah lai. Baitu jano baliau maajai kami. Caro-caroko tantu sajo bukan caro baradaik di nagari awak, tapi caro-caro'taratik' urang Bulando. Sabagian lai sasuai ambo, lai juo ambo pagunoan kalau ambo makan diundangan urang caro makan duduak di meja bakurisi, kacuali malatakan sendok batungkuik-an tu.
Sasudah bakarajo jo urang Parancih, sakali samaso pai (tapaso) mamanuahi undangan makan malam mareka, nan kudian-kudian ko samakin acok ambo tulak. Ambo tulak sabab indak lanteh angan lai duduak sameja jo urang minum khamar, tau ambo baso sato badoso awak walau hanyo sakadar sato duduak mangawani sajo. Katiko pai tapaso tu (dulu) ambo usaoan untuak samo duduak sameja jo urang nan indak minum khamar tu. Makan mampagunoan pisau jo garapu. Pisau disuok, garapu dikida. Dek makan jo tangan kidako adolah caro makan setan (hadits Rasulullah SAW) mako ambo mamotong-motong makanan jo pisau, sudah itu maistirahatkan pisau di tapi piriang, mamacik-an garapu jo tangan suok. Lai alun panah nan managua atau nan batanyo lai doh.
Kalau urang Parancih iyo sabana baunyai-unyai makan ko, sabana barapi-rapi ota, langkok jo galak takekeh-kekeh bagai, katiko ado carito lucu. Nan indak basamangaik bana awak mancaliak katiko ado (bahkan sangat umum) nan malansiang salemo ka serbet jo bunyi nan sabana mengezutkan. Di kalangan mareka itu bukanlah tabu, bukanlah indak sopan. Awak nan duduak dakek mareka iyo janiah-janiah ayia liyua dibuekno.
Undangan nan biasono pukuah satangah salapan malam, dimuloi jo minum-minum sambia maota-ota. Mareka minum sampanye, awak buliah mintak jus limau misalno. Tagak sambia maota-ota ka ilia ka mudiak. Iko alah kurang manyanangan diambo. Pukuah satangah sapuluah baru muloi makan. Duduak dikurisi meja-meja bulek untuak salapan urang sameja, atau ado juo di meja panjang bahadok-hadokan. Makan baunyai-unyaiko, balapih-lapih nan dimakan, makanan pambukak, makanan utamu, ado pulo desert bisa labiah dari ciek, ado pulo makan-makan keju (ado nan busuak sangaik bagai baunno), dan sabagaino, dan sabagaino nan masiang-masiangno tu sabana lamo, sainggo panah bakasudahan pukuah duo pagi, diselingi jo hota nan indak bakarunciangan amek. Nan cilakono, manuruik tatakrama mareka, jamuan ko alun salasai kalau alun di tutuik jo kopi atau teh. Jadi kalau alun ditutuik jo minum kopi alun buliah awak lai mintak ijin nak daulu, baitu pulo konon. Salamo minum kopiko duduak alah buliah bebas, biasono tuan rumah bakuliliang pulo malawan tamu-tamu maota agak saketek surang, kasampatan untuak saliang manggajobohan antaro tuan rumah jo tamu. Iyolah banyak sesono mahadiri jamuan sarupo itu, itu mako maleh ambo hadir.
3.
Mandatangi undangan baralek alah ado sajak saisuak, baiak di kampuang maupun di kota. Di kampuang-kampuang dulu undanganko disampai-an jo mambao / maantaan siriah di kalangan urang padusi, manjalehan pabilo alek tu kadiadoan, alek apo nan dimukasuik (alek parnikahan, alek katam kaji, alek mangaqiqah-an anak, alek manaiak-i rumah).
Di lua acara adaik saumpamo katiko alek nikah, urang nan diundang 'buliah' datang bilo sajo. Datang baralek pabilo wakatu sajoko biasono disabuik 'pai makan'. Sainggono alek di kampuang saisuak tu baunyai-unyai, baari-ari. Kok nyampang alektu alek parnikahan, kadang-kadang, lah pai anak daro dibaono marantau dek marapulai, urang datang juo lai baru, pai makan ko. Kalau nan datangno alah takudianko bana, tantu tapaso manantian urang batanak jo manggulai baliak dulu mangko ka dapek makan.
Makan di rumah urang baralek, duduak di lapiak, di lantai, nan baaleh jo siparah makan. Duduak malingka maadoki juadah di ateh kain siparah tu. Nan laki-laki baselo, nan padusi basimpuah. Diateh siparah makanko basusun samba-samba, langkok sakali jo paminun kawa, katan jo ajik, jo kalamai, jo pinyaram, jo kue talam, disusun tingkah batingkah. Juadah nan dilatak-an sarupo iko biaso disabuik sabagai jamba baserak. Urang nan datang 'pai makan' biasono indak musti sarangkek-sarangkek, nan datang-datang juo, nan alah sudah salasai makan buliah pai maninggaan rumah urang baralek. Si pangka mameloki jamba baserak cako satiok kali sarombongan tamu pai sasudah salasai makan. Samba nan alah bakeh diambiak tamu sabalunno dibao ka balakang, ditambah atau diganti baliak piriangno. Katiko datang baralek sarupo iko jarang urang nan makan bajamba, jadi makan di piriang surang-surang. Caro duduak pun samo duduak sajo laki-laki jo padusi, paliang-paliang agak dipisah-an sajo saketek antaro rombongan apak-apak jo rombongan induak-induak tu. Nan datang sabagai tamu tantu tatap musti bataratik katiko makan. Duduak baselo, makan kulimek-kulimek, indak barimah, indak jambak-jambau maambiak samba nan juah dari tampek awak duduak, indak mancapak-capak, indak manyingajo manyisoan nasi di piriang. Baitulah adab makan nan dibiasokan urang, di kampuang.
Urang-urang padusi nan datang pai makan indak mambao kado, tapi mambao bareh di dalam kaduik atau kampia. Urang laki-laki biasono malenggang sajo. Kok tadunsanak bana, basalam tempe saketek biko katiko ka pai, tapi itupun jarang pulo. Alah agak kudian-kudian saketek, dek tamu nan datang ado nan kawan kanti satampek bakarajo, mako di antaro tamu muloi ado nan mambao kado. Acok kali kadoko paralatan pacah balah, galeh salusin (dalam kotak),atau piriang salusin, atau cangkia jo tadah agak salusin dsb, dsb. Sainggo sasudah baralek amuah panuah lo biliak ciek jo barang pacah balah batumpuak-tumpuak. Kini di kota ataupun di kampuang urang mangiriman kartu undangan. Alek biasono sakali jadi, bahkan dalam jangko wakatu (jam) nan ditantuan. Urang kini indak amuah lai mangarajoan alek baunyai-unyai, baabih hari, sabab indak praktis. Di kota urang baralek biasono di gaduang partamuan. Disiko adab makan manjadi 'marosot', sabab urang makan sambia tagak.
Antah nan maa - nan maa nan ka elok.
4.
Adab makan ko rupono iyo balain antaro ciek tampaik jo tampaik lain. Balain bagi surang urang jo urang lain. Nan di sabagian urang biaso-biaso sajo, amuah manjijikkan dek nan lain. Sarupo mampakumua ayia minum, atau mancukia gigi sasudah makan. 'Mampakumua' ayia minum, asa jan talampau 'demonstratif' bana (sarupo katiko sudah manggosok gigi), mungkin memang iyo ado paraluno, untuak 'maanyuikkan' makanan nan tasangkuik antah dimaa-dimaa di dalam muncuang. Sainggo kalau ka dikarajoan juo musti jo caro haluih, basilambek, untuak indak manjadi paratian urang nan samo duduak. Baitu juo mancukia gigi, iko indak monopoli di rumah makan Padang sin do, di restoran di hotel babintangpun tusuak gigiko ado disadioan urang. Cuma teknik mancukia gigi tantu musti haluih. Biasono mancukia gigitu sambia batutuik muncuang jo tangan kida, labiah haluih pulo lai ditutuik jo serbet atau tissue, supayo indak tampak di urang nan di'tukiangi' tu. Sudahtu, kok basuono, kalua-an jo sopan atau jo haluih ka serbet atau ka tissue. Jadi indak di'hambuihan' ka piriang bakeh awak do, itu tantu indak sandereh nampak di urang.
Contoh lain nan dapek manjadian sabagian urang salah persepsi adolah makan manyuok jo tangan. Urang awak, baitu pulo umumno urang Malayu tamasuak jourang Malayu di Tanah Semenanjuang, sangaik tabiaso makan manyuok jo tangan. Indak mamakai sendok jo garapu doh. Di awak ado tampek basuah, 'kabasuah', 'kobokan' untuak tampek mambasuah tangan baiak sabalun makan maupun sasudah makan. Di Malaysia ado cerek khusus, jo panci khusus balubang-lubang tampek manampuang ayia pambasuah tangan nan dituangan dari cerek pambasuah tangantu. Samantaro urang ado nan 'jajok' bana mancaliak awak manyuok jo tanganko. Konon, inyiak Haji Agus Salim, di suatu parjamuan di nagari Bulando dicimeeh-an dek surang urang Bulando katiko baliau manyuok jo tangan ko. Kecek si Bulando ko, 'Mancaliak caro angku makan, nampakno iyo alun patuik nagari angku mardeka lai do. Angku makan sarupo urang primitif makan,' jano. Aa jawek inyiak Haji Agus Salim. 'Lai tau angku alah bara banyak muncuang urang nan ditampuahno di sendok nan angku pakai tu? Lai tau angku apo-apo sajo panyakik tiok urang nan alah panah mamakai sendok tu? Samantaro tangan amboko iyo surang ambo sin nan mampagunoan untuak makan, alun ado urang lain lai doh. Dan ambo tau bana nilai kabarasiahanno.' Ndak pandai mangecek si Bulando tu lai jadino. Namun baitu antaro sasamo awakpun kadang-kadang nampak juo nan dikarajoan urang lain dakek awak agak 'mangganjia'. Sakali wakatu ambo makan jo kawan-kawan di restoran hotel. Dek kabatulan makan jo gulai ikan, jo samba lado, dan kabatulan kami sameja adolah urang nan biaso makan pakai tangan kasadono, kami katapianlah sendok jo garapu, kami mintak 'kobokan'. Cepak cepong kami makan. Sasudah makan, sasudah mambasuah tangan saketek jo 'kobokan' ambo tagak, pai mambasuah tangan ka 'wastafel'. Surang kawan ambo, sasudah mambasuah tanganno di kobokan, lalu manyiram tanganno jo ayia minum dari galeh nan dituanganno ka piriang. Walaupun di ambo indak aneh bana pamandangan tu, tapi di kawan ambo urang Sunda, tabulancik matono mancaliak. 'Baa mangko disinan jo caro sarupo itu ang mambasuah tangan, indak pai sin ka kran di sampiang sinan? Aa iyolah sabana jorok ang,' jano.
Di ambo nan sangaik indak suko bana mancaliak urang makan basiso. Biasono dek akok, dek gadang mato pado paruik, mako sampai makan basiso. Di tampek urang baralek mancaliak nan sarupo itu, 'babulu' mato ambo, tapi aa nan kadisabuik. Panah ambo basuo jo urang nan singajo bana manyisoan nasi dipiriangno sasudah makan. Bukan nasi rimah-rimah, tapi masih saparampek piriang, di tutuikno jo tampek basuah, di basuahno tanganno. Ambo tanyoan,baa mangko disisoan nasi sabanyaktu? Baa jano, itu rasaki taranak, buliah diagiah-an ka ayam atau ka kuciang. Jaleh itu bukan jawaban. Jaleh pulobahaso kabiasoan sarupo itu sangaik indak elok, mubazia.
5.
Di kampuang saisuak, kami makan di rumah dapua, baitu kami sabuik bagianrumah dakek ka dapua tu. Di lapiak nan bakambangan di sinan, duduak malingka maadok-i 'juadah' makanan. Paliang kurang sakali saari, biasono patang ari kami makan basamo di rumah dapua ko. Kami anak laki-laki, kadang-kadang duduak baselo, kadang-kadang duduak jo lutuik suok tagak. Duduak nan tarakhirko indak dibangihi bagai dek enek kami doh. Lah kini-kini ambo tau bahaso adab makan Rasulullah Shallallahu 'alaihi wa sallam adolah sarupo itu, walaupun ado ustad nan bapandapek duduak sarupo itu tidaklah marupokan sunah Rasulullah tapi kabiasoan masyarakat Arab maso itu.
Ruang gadang di tangah rumah dipakai tampek makan kalau ado urang baralek, atau kalau ado tamu tibo. Alah ado juo meja makan di rumah urang gaek ambo ko sajak ambo tau, tapi kami pagunoan untuak tampaik baraja, bukan untuak tampaik makan.
Makan basamo-samo nan bukan katiko baralek, dan bukan pulo di rumah adolah makan katiko urang mairiak. Mukasuikno makan di sawah. Disiko indak sitereng bana taratik lai doh, indak pakai pasambahan bagai doh. Makan basarigia-sarigia, kadang-kadang antaro mamak jo kamanakan. Kadang-kadang bajuntai di pimatang sawah. Di ari mairiak, pukuah satangah sapuluah tibo urang padusi maantaan kawa, mambaoan katan jo sanok (kolak) pisang. Juadahtu di bao dalam katidiang nan dijujuang di kapalo. Cerek ayia bajenjeng ditangan. Katiko ketek-ketek bana, alun sato bagai lai ambo mairiak, masih manapek-i juo ambo minum aia daun kopi basangai atau nan kami sabuik daun kawa. Tampaik minumno di sayak nan alah bakikih haluih. Mandakeki wakatu luhua, tibo pulo urang maantaan nasi. Biasono katiko itu mairiak alah salasai atau ampia salasai. Kamipun makan. Itulah maso dimaa urang alun 'tapitih' lai doh. Urang nan sato mairiak tu indak surang juo nan baupah doh. Dan nan datang mairiak di sawah katiko itu bukan surang duo urang tapi amuah sampai duo puluah urang. Tagantuang dari kaelok-an pargaulan urang nan punyo sawah, dan biasono pargaulan urang katiko itu elok-elok sangaik, mako mairiak ko baganti ari antaro sawah nan ciek ka nan lain. Ariko di sawah Tan Barain, bisuak di sawah Mak Tan Kudun, sudah tu di sawah Mak Dang, baitu sin taruih.
Makan duduak di kurisi basuono hanyolah di lapau atau kadai nasi. Makan nasi Kapau malahan duduak di bangku-bangku randah. Urang awak kan santiang babaso-basi. Nan di adokino nasi ramaih sapiriang, tapi urang salapau dipabasoanno. 'Samo makan sin wak mak, tuan, angku, mando.......' Pokokno kasalapauanno di angguakno. Baitu taratik urang katiko itu. Makan di lapau ko tantu di pasa atau di pakan sabab di sinan nan ado lapau nasi. Kalau dilapau kopi si Tamburin di kampuang indak ado disadioanno nasi doh.
Mungkin dek pangaruah 'kamajuan' atau pangaruah pargaulan jo urang di lua kampuang awak, kini makan duduak baselo di lapiak iyolah sakali-sakali bana dikarajoan urang. Tamasuak dek diri ambo. Kini awak makan duduak di kurisi maadoki meja makan. Di rumah ambo, kami makan umumno manyuok pakai tangan. Sakali-sakali bana pakai sendok jo garapu, sakali-sakali bana pakai 'sumpit', sakali-sakali bana pakai pisau jo garapu. Baa mangko nan lain-lainko sakali-sakali bana? Sabab iyo indak ado nan ka salamak makan manyuok pakai tangan tu doh. Dan sakali-sakali bana kami makan bajamba maadoki piriang gadang (nan saari-ari jadi 'pajangan') duduak di lapiak, balimo baranak. Sambia anak-anak ambo tasanyum-sanyum.
Sainggo iko pulolah daulu carito 'Adab makan' nan mungkin indak atau kurang'nyambung' ko.
*****
1.
Ado adab/caro makan (baradaik) di nagari awak nan kini alah samakin langka dikarajoan urang, makan basamo katiko baralek sacaro adaik, jo caro bajamba. Makan basamo, balimo sampai baranam urang maadok-i ciek piriang gadang. Sacaro sederhana nampak bahaso urusanno indak labiah dari 'makan basamo', tapi dalam kanyataanno banyak aturan-aturan nan musti dikatahui dek urang-urang nan sato makan, sabab kalau sasaurang salah, awakno kadapek cap indak bataratik, atau labiah jauah, indak baradaik.
Makan bajamba samo ado dikarajoan rombongan laki-laki ataupun urang padusi. Untuak laki-laki, katiko makan alah sabana ka dimuloi, sasudah salasai pasambahan untuak mampabasoan urang nan adang adok dalam sidang karapatan untuak ka samo makan, mako si pangka, atau nan mawakili tuan rumah ditiok jamba, mamasuak-an samba alias lauak pauak nan dilatak-an ditangah-tangah piriang gadang nan alah baisi nasi. Piriang gadangko ado kalono dilatak-an di ateh dulang tapi bisa juo indak baaleh jo dulang. Malatak-an sambako musti arif bijaksano supayo jaan sampai latak samba cako tampak kurang adia, jadi musti sabana di tangah. Di masiang-masiang jamba duduak ipa jo bisan, si pangka jo si alek, ado nan tuo, ado nan dituokan, sainggo proses makan basamo sabana musti dijago supayo tatap dalam kaadaan bataratik. Irama suok turun naiak musti basilambek, indak buliah karocoh pocoh, musti nanti manantian. Nan disuok hanyolah nan diadok-an awak masiang-masiang, jadi indak buliah malintehi 'panyuok-an' urang di suok kida awak. Katiko mamuloi indak nampak bana sia nan paliang daulu, sabab mambasuah tangan sabalun ka makan buliah samo sarangkek. Tapi ka baranti ado aturan nan musti dijago, indak buliah nan mudo daulu mambasuah tangan. Walaupun awakno alah kanyang, bagianno alah abih, ano musti manantian sampai nan labiah tuo atau nan dituo-an salasai sudah itu mambasuah tangan labiah daulu, baitu taratikno. Makan bisa dilaluan sambia maota-ota ketek, tapi musti dijago pulo kato-katojo caro mangecek, jaan sampai bakapantiangan nasi kalua dari muncuang. Indak bataratik namono kalau makan disaratoi jo galak takakah-kakah, sabab jo caro ikopun amuah pulo tabosek nasi dari muncuang kalua.
Makan indak buliah barimah atau taserak nasi kalua, sabab nan sarupo iko indak kameh namono alias mubazia. Kalau ka ditambuah-an nasi, apo lai tambuahan nan nomor sakian, musti samupakaik urang sajamba. Kalau urang alah sabana manulak, bukan lai dek babaso, jaan dipasoan juo supayo jaan sampai basiso. Basisoko indak buliah. Jadi fihak si pangka (nan kamanambuah-an nasi) iyo bana harus pandai maakuak-an.
Bajamba makan nasi, bajamba pulo 'minun kawa' sasudah itu. Jamba minun kawako tadiri dari katan, jo ajik, jo kalamai, jo pinyaram nan dilatak-an ditangah-tangah. Sabalun ka minun kawa ado pasambahan saketek dulu, mamintak si alek malakek-an parabuang, dek kini musim paujan, baitu jano.
Romboangan padusi baitu juo carono. Nan babedo hanyolah di caro duduak, sabab urang padusi duduak basimpuah, samantaro laki-laki duduak baselo. Seloko indak buliah lapeh sajak mulo duduak sampai sabana tagak maurak selo, sasudah salasai makan jo minum kawa, sasudah salasai jo pasambahan mintak kato katurun, nan lamono bisa jadi sampai ampek jam (panah ambo alami du). Antah baa lo lah carono, alun panah nampak urang nan indak pandai tagak sasudah duduak baselo salomo itu doh. Paliang-paliang agak sapiradan kaki tu sabanta, ta tengkak-tengkak saketek, sudah tu aman sajo.
Di kampuang ambo, dulu ambo paratian ado sabagian kaum ibu-ibuko nan mamasuak-an nasi ka muncuang jo caro 'baambuangan'. Nasi tu di 'pamainan' mareka jo jari, sabagian ado nan di 'amia-amia' di tangan babarapo saat sabalun diambuangan ka muncuang. Atraksi nan sabanano cukuik hebaik sabab indak ado nan taserak nasi tu doh.
Baiak dikalompok urang laki-laki ataupun urang padusi, biasono anak-anak indak disatoan sajamba jo urang tuo-tuo doh. Anak-anak ko diagiah sajo piriang surang, supayo indak manggaduah.
2.
Ado apak kawan ambo saisuak di Banduang biaso maajai kami. Kalau kalian makan di meja makan, di undangan atau di rumah urang, mamakai sendok jo garapu, musti kalian paratian bana, jaan sampai babunyi badanciang-danciang sendok jo garapu tu di piriang. Kalau makanan bakuah saumpamo sup, indak buliah babunyi 'sarupuik'no. Makan indak buliah mancapak-capak. Indak buliah mairuik-iruik salemo kok nyampang tabik salemo dek makan kapadehan. Indak buliah malapehan sindao gadang. Kalau alah sudah makan, sendok jo garapu musti ditungkuik-an latakno basisian dipiriang, itu ka tando bahaso awak alah sudah makan indak ka batambuah lai. Baitu jano baliau maajai kami. Caro-caroko tantu sajo bukan caro baradaik di nagari awak, tapi caro-caro'taratik' urang Bulando. Sabagian lai sasuai ambo, lai juo ambo pagunoan kalau ambo makan diundangan urang caro makan duduak di meja bakurisi, kacuali malatakan sendok batungkuik-an tu.
Sasudah bakarajo jo urang Parancih, sakali samaso pai (tapaso) mamanuahi undangan makan malam mareka, nan kudian-kudian ko samakin acok ambo tulak. Ambo tulak sabab indak lanteh angan lai duduak sameja jo urang minum khamar, tau ambo baso sato badoso awak walau hanyo sakadar sato duduak mangawani sajo. Katiko pai tapaso tu (dulu) ambo usaoan untuak samo duduak sameja jo urang nan indak minum khamar tu. Makan mampagunoan pisau jo garapu. Pisau disuok, garapu dikida. Dek makan jo tangan kidako adolah caro makan setan (hadits Rasulullah SAW) mako ambo mamotong-motong makanan jo pisau, sudah itu maistirahatkan pisau di tapi piriang, mamacik-an garapu jo tangan suok. Lai alun panah nan managua atau nan batanyo lai doh.
Kalau urang Parancih iyo sabana baunyai-unyai makan ko, sabana barapi-rapi ota, langkok jo galak takekeh-kekeh bagai, katiko ado carito lucu. Nan indak basamangaik bana awak mancaliak katiko ado (bahkan sangat umum) nan malansiang salemo ka serbet jo bunyi nan sabana mengezutkan. Di kalangan mareka itu bukanlah tabu, bukanlah indak sopan. Awak nan duduak dakek mareka iyo janiah-janiah ayia liyua dibuekno.
Undangan nan biasono pukuah satangah salapan malam, dimuloi jo minum-minum sambia maota-ota. Mareka minum sampanye, awak buliah mintak jus limau misalno. Tagak sambia maota-ota ka ilia ka mudiak. Iko alah kurang manyanangan diambo. Pukuah satangah sapuluah baru muloi makan. Duduak dikurisi meja-meja bulek untuak salapan urang sameja, atau ado juo di meja panjang bahadok-hadokan. Makan baunyai-unyaiko, balapih-lapih nan dimakan, makanan pambukak, makanan utamu, ado pulo desert bisa labiah dari ciek, ado pulo makan-makan keju (ado nan busuak sangaik bagai baunno), dan sabagaino, dan sabagaino nan masiang-masiangno tu sabana lamo, sainggo panah bakasudahan pukuah duo pagi, diselingi jo hota nan indak bakarunciangan amek. Nan cilakono, manuruik tatakrama mareka, jamuan ko alun salasai kalau alun di tutuik jo kopi atau teh. Jadi kalau alun ditutuik jo minum kopi alun buliah awak lai mintak ijin nak daulu, baitu pulo konon. Salamo minum kopiko duduak alah buliah bebas, biasono tuan rumah bakuliliang pulo malawan tamu-tamu maota agak saketek surang, kasampatan untuak saliang manggajobohan antaro tuan rumah jo tamu. Iyolah banyak sesono mahadiri jamuan sarupo itu, itu mako maleh ambo hadir.
3.
Mandatangi undangan baralek alah ado sajak saisuak, baiak di kampuang maupun di kota. Di kampuang-kampuang dulu undanganko disampai-an jo mambao / maantaan siriah di kalangan urang padusi, manjalehan pabilo alek tu kadiadoan, alek apo nan dimukasuik (alek parnikahan, alek katam kaji, alek mangaqiqah-an anak, alek manaiak-i rumah).
Di lua acara adaik saumpamo katiko alek nikah, urang nan diundang 'buliah' datang bilo sajo. Datang baralek pabilo wakatu sajoko biasono disabuik 'pai makan'. Sainggono alek di kampuang saisuak tu baunyai-unyai, baari-ari. Kok nyampang alektu alek parnikahan, kadang-kadang, lah pai anak daro dibaono marantau dek marapulai, urang datang juo lai baru, pai makan ko. Kalau nan datangno alah takudianko bana, tantu tapaso manantian urang batanak jo manggulai baliak dulu mangko ka dapek makan.
Makan di rumah urang baralek, duduak di lapiak, di lantai, nan baaleh jo siparah makan. Duduak malingka maadoki juadah di ateh kain siparah tu. Nan laki-laki baselo, nan padusi basimpuah. Diateh siparah makanko basusun samba-samba, langkok sakali jo paminun kawa, katan jo ajik, jo kalamai, jo pinyaram, jo kue talam, disusun tingkah batingkah. Juadah nan dilatak-an sarupo iko biaso disabuik sabagai jamba baserak. Urang nan datang 'pai makan' biasono indak musti sarangkek-sarangkek, nan datang-datang juo, nan alah sudah salasai makan buliah pai maninggaan rumah urang baralek. Si pangka mameloki jamba baserak cako satiok kali sarombongan tamu pai sasudah salasai makan. Samba nan alah bakeh diambiak tamu sabalunno dibao ka balakang, ditambah atau diganti baliak piriangno. Katiko datang baralek sarupo iko jarang urang nan makan bajamba, jadi makan di piriang surang-surang. Caro duduak pun samo duduak sajo laki-laki jo padusi, paliang-paliang agak dipisah-an sajo saketek antaro rombongan apak-apak jo rombongan induak-induak tu. Nan datang sabagai tamu tantu tatap musti bataratik katiko makan. Duduak baselo, makan kulimek-kulimek, indak barimah, indak jambak-jambau maambiak samba nan juah dari tampek awak duduak, indak mancapak-capak, indak manyingajo manyisoan nasi di piriang. Baitulah adab makan nan dibiasokan urang, di kampuang.
Urang-urang padusi nan datang pai makan indak mambao kado, tapi mambao bareh di dalam kaduik atau kampia. Urang laki-laki biasono malenggang sajo. Kok tadunsanak bana, basalam tempe saketek biko katiko ka pai, tapi itupun jarang pulo. Alah agak kudian-kudian saketek, dek tamu nan datang ado nan kawan kanti satampek bakarajo, mako di antaro tamu muloi ado nan mambao kado. Acok kali kadoko paralatan pacah balah, galeh salusin (dalam kotak),atau piriang salusin, atau cangkia jo tadah agak salusin dsb, dsb. Sainggo sasudah baralek amuah panuah lo biliak ciek jo barang pacah balah batumpuak-tumpuak. Kini di kota ataupun di kampuang urang mangiriman kartu undangan. Alek biasono sakali jadi, bahkan dalam jangko wakatu (jam) nan ditantuan. Urang kini indak amuah lai mangarajoan alek baunyai-unyai, baabih hari, sabab indak praktis. Di kota urang baralek biasono di gaduang partamuan. Disiko adab makan manjadi 'marosot', sabab urang makan sambia tagak.
Antah nan maa - nan maa nan ka elok.
4.
Adab makan ko rupono iyo balain antaro ciek tampaik jo tampaik lain. Balain bagi surang urang jo urang lain. Nan di sabagian urang biaso-biaso sajo, amuah manjijikkan dek nan lain. Sarupo mampakumua ayia minum, atau mancukia gigi sasudah makan. 'Mampakumua' ayia minum, asa jan talampau 'demonstratif' bana (sarupo katiko sudah manggosok gigi), mungkin memang iyo ado paraluno, untuak 'maanyuikkan' makanan nan tasangkuik antah dimaa-dimaa di dalam muncuang. Sainggo kalau ka dikarajoan juo musti jo caro haluih, basilambek, untuak indak manjadi paratian urang nan samo duduak. Baitu juo mancukia gigi, iko indak monopoli di rumah makan Padang sin do, di restoran di hotel babintangpun tusuak gigiko ado disadioan urang. Cuma teknik mancukia gigi tantu musti haluih. Biasono mancukia gigitu sambia batutuik muncuang jo tangan kida, labiah haluih pulo lai ditutuik jo serbet atau tissue, supayo indak tampak di urang nan di'tukiangi' tu. Sudahtu, kok basuono, kalua-an jo sopan atau jo haluih ka serbet atau ka tissue. Jadi indak di'hambuihan' ka piriang bakeh awak do, itu tantu indak sandereh nampak di urang.
Contoh lain nan dapek manjadian sabagian urang salah persepsi adolah makan manyuok jo tangan. Urang awak, baitu pulo umumno urang Malayu tamasuak jourang Malayu di Tanah Semenanjuang, sangaik tabiaso makan manyuok jo tangan. Indak mamakai sendok jo garapu doh. Di awak ado tampek basuah, 'kabasuah', 'kobokan' untuak tampek mambasuah tangan baiak sabalun makan maupun sasudah makan. Di Malaysia ado cerek khusus, jo panci khusus balubang-lubang tampek manampuang ayia pambasuah tangan nan dituangan dari cerek pambasuah tangantu. Samantaro urang ado nan 'jajok' bana mancaliak awak manyuok jo tanganko. Konon, inyiak Haji Agus Salim, di suatu parjamuan di nagari Bulando dicimeeh-an dek surang urang Bulando katiko baliau manyuok jo tangan ko. Kecek si Bulando ko, 'Mancaliak caro angku makan, nampakno iyo alun patuik nagari angku mardeka lai do. Angku makan sarupo urang primitif makan,' jano. Aa jawek inyiak Haji Agus Salim. 'Lai tau angku alah bara banyak muncuang urang nan ditampuahno di sendok nan angku pakai tu? Lai tau angku apo-apo sajo panyakik tiok urang nan alah panah mamakai sendok tu? Samantaro tangan amboko iyo surang ambo sin nan mampagunoan untuak makan, alun ado urang lain lai doh. Dan ambo tau bana nilai kabarasiahanno.' Ndak pandai mangecek si Bulando tu lai jadino. Namun baitu antaro sasamo awakpun kadang-kadang nampak juo nan dikarajoan urang lain dakek awak agak 'mangganjia'. Sakali wakatu ambo makan jo kawan-kawan di restoran hotel. Dek kabatulan makan jo gulai ikan, jo samba lado, dan kabatulan kami sameja adolah urang nan biaso makan pakai tangan kasadono, kami katapianlah sendok jo garapu, kami mintak 'kobokan'. Cepak cepong kami makan. Sasudah makan, sasudah mambasuah tangan saketek jo 'kobokan' ambo tagak, pai mambasuah tangan ka 'wastafel'. Surang kawan ambo, sasudah mambasuah tanganno di kobokan, lalu manyiram tanganno jo ayia minum dari galeh nan dituanganno ka piriang. Walaupun di ambo indak aneh bana pamandangan tu, tapi di kawan ambo urang Sunda, tabulancik matono mancaliak. 'Baa mangko disinan jo caro sarupo itu ang mambasuah tangan, indak pai sin ka kran di sampiang sinan? Aa iyolah sabana jorok ang,' jano.
Di ambo nan sangaik indak suko bana mancaliak urang makan basiso. Biasono dek akok, dek gadang mato pado paruik, mako sampai makan basiso. Di tampek urang baralek mancaliak nan sarupo itu, 'babulu' mato ambo, tapi aa nan kadisabuik. Panah ambo basuo jo urang nan singajo bana manyisoan nasi dipiriangno sasudah makan. Bukan nasi rimah-rimah, tapi masih saparampek piriang, di tutuikno jo tampek basuah, di basuahno tanganno. Ambo tanyoan,baa mangko disisoan nasi sabanyaktu? Baa jano, itu rasaki taranak, buliah diagiah-an ka ayam atau ka kuciang. Jaleh itu bukan jawaban. Jaleh pulobahaso kabiasoan sarupo itu sangaik indak elok, mubazia.
5.
Di kampuang saisuak, kami makan di rumah dapua, baitu kami sabuik bagianrumah dakek ka dapua tu. Di lapiak nan bakambangan di sinan, duduak malingka maadok-i 'juadah' makanan. Paliang kurang sakali saari, biasono patang ari kami makan basamo di rumah dapua ko. Kami anak laki-laki, kadang-kadang duduak baselo, kadang-kadang duduak jo lutuik suok tagak. Duduak nan tarakhirko indak dibangihi bagai dek enek kami doh. Lah kini-kini ambo tau bahaso adab makan Rasulullah Shallallahu 'alaihi wa sallam adolah sarupo itu, walaupun ado ustad nan bapandapek duduak sarupo itu tidaklah marupokan sunah Rasulullah tapi kabiasoan masyarakat Arab maso itu.
Ruang gadang di tangah rumah dipakai tampek makan kalau ado urang baralek, atau kalau ado tamu tibo. Alah ado juo meja makan di rumah urang gaek ambo ko sajak ambo tau, tapi kami pagunoan untuak tampaik baraja, bukan untuak tampaik makan.
Makan basamo-samo nan bukan katiko baralek, dan bukan pulo di rumah adolah makan katiko urang mairiak. Mukasuikno makan di sawah. Disiko indak sitereng bana taratik lai doh, indak pakai pasambahan bagai doh. Makan basarigia-sarigia, kadang-kadang antaro mamak jo kamanakan. Kadang-kadang bajuntai di pimatang sawah. Di ari mairiak, pukuah satangah sapuluah tibo urang padusi maantaan kawa, mambaoan katan jo sanok (kolak) pisang. Juadahtu di bao dalam katidiang nan dijujuang di kapalo. Cerek ayia bajenjeng ditangan. Katiko ketek-ketek bana, alun sato bagai lai ambo mairiak, masih manapek-i juo ambo minum aia daun kopi basangai atau nan kami sabuik daun kawa. Tampaik minumno di sayak nan alah bakikih haluih. Mandakeki wakatu luhua, tibo pulo urang maantaan nasi. Biasono katiko itu mairiak alah salasai atau ampia salasai. Kamipun makan. Itulah maso dimaa urang alun 'tapitih' lai doh. Urang nan sato mairiak tu indak surang juo nan baupah doh. Dan nan datang mairiak di sawah katiko itu bukan surang duo urang tapi amuah sampai duo puluah urang. Tagantuang dari kaelok-an pargaulan urang nan punyo sawah, dan biasono pargaulan urang katiko itu elok-elok sangaik, mako mairiak ko baganti ari antaro sawah nan ciek ka nan lain. Ariko di sawah Tan Barain, bisuak di sawah Mak Tan Kudun, sudah tu di sawah Mak Dang, baitu sin taruih.
Makan duduak di kurisi basuono hanyolah di lapau atau kadai nasi. Makan nasi Kapau malahan duduak di bangku-bangku randah. Urang awak kan santiang babaso-basi. Nan di adokino nasi ramaih sapiriang, tapi urang salapau dipabasoanno. 'Samo makan sin wak mak, tuan, angku, mando.......' Pokokno kasalapauanno di angguakno. Baitu taratik urang katiko itu. Makan di lapau ko tantu di pasa atau di pakan sabab di sinan nan ado lapau nasi. Kalau dilapau kopi si Tamburin di kampuang indak ado disadioanno nasi doh.
Mungkin dek pangaruah 'kamajuan' atau pangaruah pargaulan jo urang di lua kampuang awak, kini makan duduak baselo di lapiak iyolah sakali-sakali bana dikarajoan urang. Tamasuak dek diri ambo. Kini awak makan duduak di kurisi maadoki meja makan. Di rumah ambo, kami makan umumno manyuok pakai tangan. Sakali-sakali bana pakai sendok jo garapu, sakali-sakali bana pakai 'sumpit', sakali-sakali bana pakai pisau jo garapu. Baa mangko nan lain-lainko sakali-sakali bana? Sabab iyo indak ado nan ka salamak makan manyuok pakai tangan tu doh. Dan sakali-sakali bana kami makan bajamba maadoki piriang gadang (nan saari-ari jadi 'pajangan') duduak di lapiak, balimo baranak. Sambia anak-anak ambo tasanyum-sanyum.
Sainggo iko pulolah daulu carito 'Adab makan' nan mungkin indak atau kurang'nyambung' ko.
*****
ADAIK BASANDI
ADAIK BASANDI.......
Panahkah Islam tagak sacaro utuah di Minangkabau sarupo di jaman Rasulullah? Balaku hukum Islam sarupo nan ado dalam al Quran, lalu kudian masyarakat Islam patuah dan taat kasadono? Jaleh indak. Bahkan sasudah Rasulullahpun paralu figure sakuaik Umar bin Khattab untuak managakan hukum nan sarupo itu. Di jaman kalifah nan sudah baliau, meski Ali bin Abu Thalib indak kalah wara, indak kalah tawaddhu’, indak kalah adil, indak kalah gagah dibandingan jo Umar lai indak talok juo dek baliau doh. Muloi timbua asuang pitanah, mulai timbua dandam kasumaik, muloi tajadi parang sasamo umaik Islam, nan paliang tragis adolah baliau, Ali bin Abu Thalib sandiri manjadi korban dari sabuah proses nan ado di dalam Islam tantang kekhalifahan katiko itu, bahkan sampai anak baliaupun jadi korban.
Kini baliak kanagari awak, Minangkabau. Jaleh indak mungkin katalok dek sia juo doh managakan Islam ko sacaro utuah, dari contoh sajarah nan alah dicaliak. Indak talok dek Haji Miskin, Haji Piobang jo Haji Sumanik(?) di bantu dek Peto Syarif doh.. Namun usao jo niaik tatap ado. Dibueklah kompromi. Itulah kudian nan diikrarkan sabagai “Adaik basandi syarak, syarak basandi kitabullah” Urang nan nyalang matono sugiro pulo tau nan bahaso, ibaraik alang-alang, bak kecek nyiak Sunguik, “bamban”, payah manaikanno dek ado nan barek di dalam “Adaik basandi syarak, syarak basandi kitabullah” ko. Salah satu bagian dari kompromiko adolah ungkapan, Syarak mangato, adaik mamakai. Dalam kanyataan saari-ari ado nan tabedo. Nan jadi bahasan nan indak kunjuang abih den urang-urang tuo alim ulamo awak yaitu masalah pusako warih. Syarak jaleh-jaleh mangatoan caro-caro mawarihan iko di dalam AlQuran (Q4:11), balain sangaik jo sistim warih nan awak pusakoi, nan mangecekan arato tuo turun malalui jalur ibu, pusako nan turun dari nenek, ka ibu awak, kaawak nan padusi, nan kaawak turunan kaanak awak nan padusi. Mako dibagilah pusako cako manjadi pusako randah jo pusako tinggi. Sampai kini alun ilang adaik nan sarupoiko ko lai doh.
Salah surang inyiak awak nan paliang kareh manantang adaik nan sarupo iko adolah Syekh Ahmad Khatib. Baliau nan sangaik bana konsekwen indak amuah manarimo aturan itu tadi bajalan abih dari kampuang dan indak pulang-pulang lai lalu bamukim di Makah.
Tapi adaik itu tatap juo nan taradat dan nan diadatkan. Jadi kabaa lai, kadisudahi sajo sampai di sinan kaji. Manuruik ambo indak. Adaik basandi syarak, syarak basandi kitabullah ko iyo bana dipakai sarupo urang mangaji, diansua dari alif, ba, ta sabalun sampai kaujuang kaji. Dimuloi saketek-saketek malatakan di barihno, dimuloi mansajalankan adaik cako jo syarak. Mako banyaklah ulama-ulama awak, tamasuak buya Hamka, malapehan sajo hakno ateh pusako tinggi dan indak sato-sato di sinan, indak sato mampusakoi sudah itu indak sato pulo mampusakoan. Walaupun akiano ampia-ampia di sinan juo bunyi kaji. Sawah taruko nan di warihkan nek tuo saisuak kini masih dibawah kandali mak tuo dan akan di lapehanno pulo biko ka anak no nan padusi. Nan laki-laki bialah makan bareh babali di rantau.
Baliak kaniaik awak ka mambangkik batang tarandam. Jadi nan batang itu alun sampai elok tumbuahno lai dan sasudah itu alah tabanam, alah tarandam. Mansajalankan adaik jo syarak cako alun baranjak jauah kaji lai tapi alah timbua macam-macam tantangan. Sajak jaman Bulando, apotah lai urang Paderi nan tadino saakan-akan nan kajadi pulisi managakan cito-citoko adolah urang nan kalah parang dan akibaikno jarun Bulando juo nan masuak saketek demi saketek. Labiah badanga kecek nyiak Palo (nan digaji Gubernemen) dari kecek inyiak-inyiak di Surau dalam paraktek hiduik saari-ari. Baransua-ansua hanyuik juo masyarakaik Minang tu lambek laun. Ado nan sadar, nan managakan dado malawan ka usao Bulando, banyak pulo baliau-baliau ko nan sampai dibuang dek Bulando.
Kini bola lah sampai kaawak. Awak alah mardeka, lah bisa mangecekan putiah tu iyo putiah, nan hitam tu iyo hitam. Lah lapeh lo dari kungkuangan politik panjang salamoko. Kiro-kiro lah patuik kok dicubo usaoko baliak. Mansajalankan adaik urang Minangko jo syarak, manjadian syarak sabagai padoman iduik masyarakat Minangkabau. Tapi sakali lai, iko iyo baban barek singguluang batu goh. Jan capek amek bamimpi baaso usaoko samurah mambaliakan tapak tangan. Kiniko pulo lai, disaaik moral umaik sadang centang parenang. Namun sakali lai tatap harus diansua. Darima kadimuloi. Kalau ambo satuju jo ibda’ bi nafsika, muloi jo diri awak surang-surang. Ambo tatap bangga jadi urang Minang, bangga bahaso nagari awak ko ado kaunikanno. Buliah awak tatap labiah dakek badunsanak jo karib karabaik dari jalur nenek padusi. Tapi dalam kasaharian marilah kito cubo manunjuakan bahaso awakko urang nan mandasarkan iduikno kasyarak. Paliang indak bausao kaarah itu. Dek batang ko iyolah sabana tapuruak tarandamno, paralu usao nan agak kareh saketek. Marilah kito muloi jo Bismillah.
Wassalam,
Lembang Alam
Panahkah Islam tagak sacaro utuah di Minangkabau sarupo di jaman Rasulullah? Balaku hukum Islam sarupo nan ado dalam al Quran, lalu kudian masyarakat Islam patuah dan taat kasadono? Jaleh indak. Bahkan sasudah Rasulullahpun paralu figure sakuaik Umar bin Khattab untuak managakan hukum nan sarupo itu. Di jaman kalifah nan sudah baliau, meski Ali bin Abu Thalib indak kalah wara, indak kalah tawaddhu’, indak kalah adil, indak kalah gagah dibandingan jo Umar lai indak talok juo dek baliau doh. Muloi timbua asuang pitanah, mulai timbua dandam kasumaik, muloi tajadi parang sasamo umaik Islam, nan paliang tragis adolah baliau, Ali bin Abu Thalib sandiri manjadi korban dari sabuah proses nan ado di dalam Islam tantang kekhalifahan katiko itu, bahkan sampai anak baliaupun jadi korban.
Kini baliak kanagari awak, Minangkabau. Jaleh indak mungkin katalok dek sia juo doh managakan Islam ko sacaro utuah, dari contoh sajarah nan alah dicaliak. Indak talok dek Haji Miskin, Haji Piobang jo Haji Sumanik(?) di bantu dek Peto Syarif doh.. Namun usao jo niaik tatap ado. Dibueklah kompromi. Itulah kudian nan diikrarkan sabagai “Adaik basandi syarak, syarak basandi kitabullah” Urang nan nyalang matono sugiro pulo tau nan bahaso, ibaraik alang-alang, bak kecek nyiak Sunguik, “bamban”, payah manaikanno dek ado nan barek di dalam “Adaik basandi syarak, syarak basandi kitabullah” ko. Salah satu bagian dari kompromiko adolah ungkapan, Syarak mangato, adaik mamakai. Dalam kanyataan saari-ari ado nan tabedo. Nan jadi bahasan nan indak kunjuang abih den urang-urang tuo alim ulamo awak yaitu masalah pusako warih. Syarak jaleh-jaleh mangatoan caro-caro mawarihan iko di dalam AlQuran (Q4:11), balain sangaik jo sistim warih nan awak pusakoi, nan mangecekan arato tuo turun malalui jalur ibu, pusako nan turun dari nenek, ka ibu awak, kaawak nan padusi, nan kaawak turunan kaanak awak nan padusi. Mako dibagilah pusako cako manjadi pusako randah jo pusako tinggi. Sampai kini alun ilang adaik nan sarupoiko ko lai doh.
Salah surang inyiak awak nan paliang kareh manantang adaik nan sarupo iko adolah Syekh Ahmad Khatib. Baliau nan sangaik bana konsekwen indak amuah manarimo aturan itu tadi bajalan abih dari kampuang dan indak pulang-pulang lai lalu bamukim di Makah.
Tapi adaik itu tatap juo nan taradat dan nan diadatkan. Jadi kabaa lai, kadisudahi sajo sampai di sinan kaji. Manuruik ambo indak. Adaik basandi syarak, syarak basandi kitabullah ko iyo bana dipakai sarupo urang mangaji, diansua dari alif, ba, ta sabalun sampai kaujuang kaji. Dimuloi saketek-saketek malatakan di barihno, dimuloi mansajalankan adaik cako jo syarak. Mako banyaklah ulama-ulama awak, tamasuak buya Hamka, malapehan sajo hakno ateh pusako tinggi dan indak sato-sato di sinan, indak sato mampusakoi sudah itu indak sato pulo mampusakoan. Walaupun akiano ampia-ampia di sinan juo bunyi kaji. Sawah taruko nan di warihkan nek tuo saisuak kini masih dibawah kandali mak tuo dan akan di lapehanno pulo biko ka anak no nan padusi. Nan laki-laki bialah makan bareh babali di rantau.
Baliak kaniaik awak ka mambangkik batang tarandam. Jadi nan batang itu alun sampai elok tumbuahno lai dan sasudah itu alah tabanam, alah tarandam. Mansajalankan adaik jo syarak cako alun baranjak jauah kaji lai tapi alah timbua macam-macam tantangan. Sajak jaman Bulando, apotah lai urang Paderi nan tadino saakan-akan nan kajadi pulisi managakan cito-citoko adolah urang nan kalah parang dan akibaikno jarun Bulando juo nan masuak saketek demi saketek. Labiah badanga kecek nyiak Palo (nan digaji Gubernemen) dari kecek inyiak-inyiak di Surau dalam paraktek hiduik saari-ari. Baransua-ansua hanyuik juo masyarakaik Minang tu lambek laun. Ado nan sadar, nan managakan dado malawan ka usao Bulando, banyak pulo baliau-baliau ko nan sampai dibuang dek Bulando.
Kini bola lah sampai kaawak. Awak alah mardeka, lah bisa mangecekan putiah tu iyo putiah, nan hitam tu iyo hitam. Lah lapeh lo dari kungkuangan politik panjang salamoko. Kiro-kiro lah patuik kok dicubo usaoko baliak. Mansajalankan adaik urang Minangko jo syarak, manjadian syarak sabagai padoman iduik masyarakat Minangkabau. Tapi sakali lai, iko iyo baban barek singguluang batu goh. Jan capek amek bamimpi baaso usaoko samurah mambaliakan tapak tangan. Kiniko pulo lai, disaaik moral umaik sadang centang parenang. Namun sakali lai tatap harus diansua. Darima kadimuloi. Kalau ambo satuju jo ibda’ bi nafsika, muloi jo diri awak surang-surang. Ambo tatap bangga jadi urang Minang, bangga bahaso nagari awak ko ado kaunikanno. Buliah awak tatap labiah dakek badunsanak jo karib karabaik dari jalur nenek padusi. Tapi dalam kasaharian marilah kito cubo manunjuakan bahaso awakko urang nan mandasarkan iduikno kasyarak. Paliang indak bausao kaarah itu. Dek batang ko iyolah sabana tapuruak tarandamno, paralu usao nan agak kareh saketek. Marilah kito muloi jo Bismillah.
Wassalam,
Lembang Alam
APOLAH ARATI NAMO
APOLAH ARATI NAMO
Panah ambo bakatauan jo surang urang awak padagang di Baliakpapan, nan mampakanalkan ( maaf, kato-kato nan iko indak asli bahaso Minang do) anakno banamo John Kennedy. Iyo tasangeang kacuik ambo mandanga namotu. Agak batandiang jo nama kawan ambo katiko sakola di Banduang saisuak, kabatulan urang Batak, nan banamo Washington. Iko adolah gajalo baru nan indak dapek diambek dikalangan urang awak, baeksperimen jo namo anak.
Gejala baeksperimen jo namo anak itu bukan baru tajadi kini atau kudian-kudianko sajo tapi alah baransua-ransua tajadi sajak urang gaek awak di taun 40 - 50 an manamoi awak. Cubolah tengok namo generasi amak/apak awak, masih kental pangaruah 'surau' no. Namo-namo baliau sarupo Burhanuddin, Baharuddin, Syamsuddin, Zainuddin, Mukhtar, Idris, Adnan, Syarif, Hasbullah, Abdullah, Anwar, Amir, Mansur atau namo amak-amak awak, Khadijah, Maryam, Rafiah, Maimunah, Zubaidah, Zakiah, Hajir, Zainab, Nurjanah, Naemah, Kamsinah, Syamsiyah, Azizah, Zahara.
Lalu sasudah itu, katiko amak-amak awakko baranak pulo, dek apak-apak awak saketek-saketek alah tapangaruah pulo jo lingkungan tampek bakarajono, mungkin dek baliau-baliau ko alah basikola di sakola Bulando, alah mambaco pulo namo-namo dari lua, mako namo generasi awak mangalami pageseran. Nan angkek-angkek awak banamolah Nasril, Asrul, Syahrul, Sudirman, Sudirwan, Irwan, Amril, Ridwan, Djasman, Djalinus, Syamsir sarato nan padusi-padusi banamo Wirna, Wifda, Hartati, Kartini, Emiati, Purnawati, Erni, Yarneli, Sofni, Arni. Asni, Syahbani, Salmiati dsb. Tibo di awak-awakko maagiah namo, basuolah namo-namo sarupo nan jadi bahasan awak kini, jo namo nan samakin sulik malacak apo makna nan dikanduangno, salalin dek tadanga taraso rancak, sarupo namo bintang telenovela.
Sabanano iko adolah gejala kabebasan di nagari awak Minangkabau nan indak ado pakem khusus untuak maagiah namo ko doh. Indak ado undang-undang, indak ado aturan, indak ado pola.
Katiko nenek-nenek awak saisuak dakek ka surau, acok mandanga kaji dari ulama-ulama maso itu, mako baliau namoilah anak-anak baliau (urang tuo awak) jo namo-namo nan 'Islami' namo nan alah di'approve' sabagai namo nan dakek jo namo sahabat nabi SAW. Dan katiko urang gaek awak berephoria jo sakola baliau, jo pargaulan baliau nan indak lai dilingkuang surau jo musajik sajo, mako baliau namoilah awak jo namo-namo nan indak namo 'surau' tapi indak pulo ka'barat-barat'an bana.
Tibo pulo di awak sasudah itu, batambah ganjia-ganjia namo anak, sabab referensi untuak maagiah namo alah batambah laweh. Nan sayangno barangkali, acok kali namo-namo nan sabanano marupoan namo baptis urang lain bagai bagasak juo, mako adolah anak kamanakan awak nan banamo Yulius, Aleksander, Johnny atau Christina, Josephine, Maria dsb.
Di Parancih (nan dulu adolah nagari Katholik) ado undang-undang nan mangatur pakaro namo. Disinan indak bisa urang sumbarangan sajo maagiah namo anak. Namo-namo nan tasadio tantu indak kasabanyak manusia Parancih nan laia doh. Mako sangaik banyak bana duplikasi panggunoan namoko dikalangan urang Parancih. Di kumpulan 50 urang pasti ado tigo ampek urang nan banamo Michel (laki-laki) jo Michelle (padusi), atau Jean (laki-laki) Jeannette (padusi), Christian (laki-laki) jo Christianne (padusi). Paliang-paliang sasudah itu untuak dipabanyak jo pagantian kombinasi namo sarupo Jean-Michel, Jean-Paul, Jean-Francois, Jean-Pierre dsb.
Mungkin paralu dipikiakan untuak mambuek perbendaharaan namo-namo, sudah itu di publikasian atau disosialisasikan supayo urang Minang mampunyoi namo nan khas, buliah kok kadakek jo namo-namo 'surau' bagai. Sabab salamo indak ado referensi nan baku, urang akan tatap bareksperimen jo maagiah namo anak jo apo sajo nan tadanga raso kaelok. Apolai kini di jaman telenovela sarato worldcup, mako namo-namo bintang telenovela jo pamain bola nan top-top pasti ka ditiru urang pulo.
*****
Panah ambo bakatauan jo surang urang awak padagang di Baliakpapan, nan mampakanalkan ( maaf, kato-kato nan iko indak asli bahaso Minang do) anakno banamo John Kennedy. Iyo tasangeang kacuik ambo mandanga namotu. Agak batandiang jo nama kawan ambo katiko sakola di Banduang saisuak, kabatulan urang Batak, nan banamo Washington. Iko adolah gajalo baru nan indak dapek diambek dikalangan urang awak, baeksperimen jo namo anak.
Gejala baeksperimen jo namo anak itu bukan baru tajadi kini atau kudian-kudianko sajo tapi alah baransua-ransua tajadi sajak urang gaek awak di taun 40 - 50 an manamoi awak. Cubolah tengok namo generasi amak/apak awak, masih kental pangaruah 'surau' no. Namo-namo baliau sarupo Burhanuddin, Baharuddin, Syamsuddin, Zainuddin, Mukhtar, Idris, Adnan, Syarif, Hasbullah, Abdullah, Anwar, Amir, Mansur atau namo amak-amak awak, Khadijah, Maryam, Rafiah, Maimunah, Zubaidah, Zakiah, Hajir, Zainab, Nurjanah, Naemah, Kamsinah, Syamsiyah, Azizah, Zahara.
Lalu sasudah itu, katiko amak-amak awakko baranak pulo, dek apak-apak awak saketek-saketek alah tapangaruah pulo jo lingkungan tampek bakarajono, mungkin dek baliau-baliau ko alah basikola di sakola Bulando, alah mambaco pulo namo-namo dari lua, mako namo generasi awak mangalami pageseran. Nan angkek-angkek awak banamolah Nasril, Asrul, Syahrul, Sudirman, Sudirwan, Irwan, Amril, Ridwan, Djasman, Djalinus, Syamsir sarato nan padusi-padusi banamo Wirna, Wifda, Hartati, Kartini, Emiati, Purnawati, Erni, Yarneli, Sofni, Arni. Asni, Syahbani, Salmiati dsb. Tibo di awak-awakko maagiah namo, basuolah namo-namo sarupo nan jadi bahasan awak kini, jo namo nan samakin sulik malacak apo makna nan dikanduangno, salalin dek tadanga taraso rancak, sarupo namo bintang telenovela.
Sabanano iko adolah gejala kabebasan di nagari awak Minangkabau nan indak ado pakem khusus untuak maagiah namo ko doh. Indak ado undang-undang, indak ado aturan, indak ado pola.
Katiko nenek-nenek awak saisuak dakek ka surau, acok mandanga kaji dari ulama-ulama maso itu, mako baliau namoilah anak-anak baliau (urang tuo awak) jo namo-namo nan 'Islami' namo nan alah di'approve' sabagai namo nan dakek jo namo sahabat nabi SAW. Dan katiko urang gaek awak berephoria jo sakola baliau, jo pargaulan baliau nan indak lai dilingkuang surau jo musajik sajo, mako baliau namoilah awak jo namo-namo nan indak namo 'surau' tapi indak pulo ka'barat-barat'an bana.
Tibo pulo di awak sasudah itu, batambah ganjia-ganjia namo anak, sabab referensi untuak maagiah namo alah batambah laweh. Nan sayangno barangkali, acok kali namo-namo nan sabanano marupoan namo baptis urang lain bagai bagasak juo, mako adolah anak kamanakan awak nan banamo Yulius, Aleksander, Johnny atau Christina, Josephine, Maria dsb.
Di Parancih (nan dulu adolah nagari Katholik) ado undang-undang nan mangatur pakaro namo. Disinan indak bisa urang sumbarangan sajo maagiah namo anak. Namo-namo nan tasadio tantu indak kasabanyak manusia Parancih nan laia doh. Mako sangaik banyak bana duplikasi panggunoan namoko dikalangan urang Parancih. Di kumpulan 50 urang pasti ado tigo ampek urang nan banamo Michel (laki-laki) jo Michelle (padusi), atau Jean (laki-laki) Jeannette (padusi), Christian (laki-laki) jo Christianne (padusi). Paliang-paliang sasudah itu untuak dipabanyak jo pagantian kombinasi namo sarupo Jean-Michel, Jean-Paul, Jean-Francois, Jean-Pierre dsb.
Mungkin paralu dipikiakan untuak mambuek perbendaharaan namo-namo, sudah itu di publikasian atau disosialisasikan supayo urang Minang mampunyoi namo nan khas, buliah kok kadakek jo namo-namo 'surau' bagai. Sabab salamo indak ado referensi nan baku, urang akan tatap bareksperimen jo maagiah namo anak jo apo sajo nan tadanga raso kaelok. Apolai kini di jaman telenovela sarato worldcup, mako namo-namo bintang telenovela jo pamain bola nan top-top pasti ka ditiru urang pulo.
*****
Subscribe to:
Posts (Atom)